Uitspraak woensdag over Gelders traject A15 gaat heel Nederland aan

Veel bouwers, boeren, bestuurders en beschermers van de natuur zullen woensdagochtend om 10.15 uur aan hun scherm gekluisterd zitten. De Raad van State doet dan uitspraak in de belangrijke stikstofzaak ‘ViA15’, die al jaren loopt. De hoogste bestuursrechter boog zich over de plannen voor het verbinden en verbreden van de snelwegen A12 en A15 in het oosten van Gelderland, vastgelegd in het tracébesluit ViA15. De uitspraak wordt door juristen en belanghebbenden gezien als een oordeel met verstrekkende gevolgen voor alle bouwactiviteiten waar nog geen natuurvergunning voor is.

Bottleneck

De aanleiding is het wegennet bij de A15, die tussen Arnhem en Nijmegen door loopt. Het is een ouderwetse bottleneck: de snelweg loopt oostwaarts voorbij het knooppunt Ressen uit op een eenbaansweg, en eindigt even verderop abrupt in een T-splitsing. Rechtsaf gaat het richting Bemmel, linksaf richting Huissen.

Er wordt al zeker vijftien jaar gesproken over uitbreiding van dit deel van het Gelderse snelwegnet. Rijkswaterstaat heeft de opdracht de A15 te verbreden en vanaf de T-splitsing twaalf kilometer door te trekken voor een verbinding met de A12 bij de Duitse grens. Het extra asfalt op de A15 moet de filedruk rond Arnhem en Nijmegen verlichten en een rechtstreekse verbinding scheppen tussen de Rotterdamse Haven en het Duitse Ruhrgebied.

Ook de A12 heeft verbreding hard nodig. Uit de laatste cijfers van de ANWB blijkt dat de verkeersdruk rond Duiven spectaculair is toegenomen. ’s Ochtends staan hier de meeste files in het land.

Toestaan of schrappen verlenging A15 heeft grote gevolgen

Hoewel de aannemerscombinatie GelreGroen al bouwmaterialen heeft ingekocht en de eerste kleine werkzaamheden al zijn verricht, ligt het project al sinds 2017 stil. Toenmalig minister Cora van Nieuwenhuizen (VVD) legde dat jaar de plannen vast in het tracébesluit ViA15, dat direct met 48 bezwaren bij de Raad van State werd aangevochten. Het belangrijkste knelpunt: stikstof.

De bezwaarmakers, omwonenden en bedrijven uit de buurt, hebben grote problemen met het extra asfalt langs het Natura 2000-gebied Rijntakken. De aanleg en het toekomstig gebruik van de verbrede wegen zorgen voor meer neerslag van stikstof op stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden. De rekenmethode voor compensatie van die stikstofuitstoot deugt niet, zo zeggen de bezwaarmakers.

Hiermee is de snelwegverbreding het stikstofdossier ingesleurd, en gaat het woensdag niet alleen over het lot van de verbouwing van de A15 en de A12, maar over de vergunningverlening in heel Nederland. Grote vertraging dreigt voor de kabinetsplannen voor woningbouw, energietransitie en de aanleg van grote infrastructuur.

Afkapgrens

De hoofdvraag in deze zaak is tot welke afstand je de neerslag van stikstof moet meten voor een de aanvraag van een natuurvergunning. Ook wel: de ‘afkapgrens’. Met een berekening in rekenmodel Aerius moet een boer of bouwer aantonen dat zijn geplande project niet voor meer stikstofneerslag zorgt op kwetsbare natuurgebieden.

In de ViA15-zaak werd toenmalig minister Schouten in 2021 al eens door de Raad van State op de vingers getikt. De destijds gebruikte afkapgrens van 5 kilometer, die enkel gold voor wegverkeer, was volgens de rechter niet goed onderbouwd. De minister kreeg een half jaar de tijd om met een nieuwe rekenmethode te komen.

Op basis van wetenschappelijk onderzoeken verschoof Schouten de afkapgrens vervolgens naar 25 kilometer – en niet alleen voor wegverkeer, maar voor álle stikstofbronnen. De wetenschappelijke onderbouwing van de huidige afkapgrens van 25 kilometer staat woensdag bij de Raad van State op het spel. Critici, onder wie milieuorganisatie MOB, stellen dat stikstof veel verder dan 25 kilometer neerdaalt en dat die uitstoot nu niet wordt gemeten.

Opnieuw maanden vertraging

Als de rechter besluit dat de onderbouwing van de minister niet goed genoeg is en de afkapgrens van 25 kilometer niet gebruikt mag worden, heeft dat enorme gevolgen voor de vergunningverlening in Nederland. „Rekenmodel Aerius zal dan aangepast moeten worden, omdat dat nu uitgaat van een afkapgrens van 25 kilometer”, zegt advocaat Rachid Benhadi, die is gespecialiseerd in omgevingsrecht. „Gebruikmaken van Aerius is wettelijk gezien nu de enige manier om aan een natuurvergunning te komen.” Alle lopende vergunningaanvragen zullen dan na het beschikbaar komen van een nieuwe Aerius-versie opnieuw doorgerekend moeten worden, net als de al verleende vergunningen waarbij nog een beroepsprocedure loopt.

Daarbij komt ook de vraag wat de afkapgrens dan wél moet zijn. Grote vertragingen lijken onontkoombaar in dat geval, zo zegt Benhadi. „De nieuwe afkapgrens vaststellen én de berekeningen opnieuw uitvoeren, kost los van elkaar al meerdere maanden. En in de tussentijd hopen de aanvragen zich op, wat weer leidt tot een bulk aan nog af te handelen aanvragen als Aerius weer operationeel is. Alleen de vergunningen die op dit moment onherroepelijk zijn, zijn veilig.”

Afwijzing van de huidige ‘afkapgrens’ zal ook inhouden dat er voorlopig geen vergunningen zullen komen voor nieuwe activiteiten waarbij stikstof wordt uitgestoten. En daardoor zouden de woningbouwplannen van minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting, CDA) ernstig in de knel komen.

In de ViA15-zaak werd minister Schouten in 2021 al door de Raad van State op de vingers getikt

Los van de vraag hoeveel stikstof er vrijkomt bij het bouwen van de woningen zelf, moeten er ook wegen naar de nieuwe woonwijken worden aangelegd. Ook de aanleg van wind- en zonneparken – hard nodig voor de energietransitie – loopt forse vertraging op. Dat zou ook gelden voor de aanleg van nieuwe infrastructuur, ware het niet dat minister Harbers (Infrastructuur, VVD) in maart onverwacht een bouwstop aankondigde voor nieuwe infrastructuurprojecten. Het geld dat daarvoor beschikbaar was, gaat in plaats daarvan naar het herstel en onderhoud van bestaande wegen en bruggen. En dat terwijl de lijst met gewenste asfaltupgrades lang is. Of het nou de A67 bij Leenderheide, de A4 bij Den Haag, de aansluiting van Heiloo op de A9 of het verbouwen van knooppunt Hoevelaken aan de A28 is – in feite geldt voor elke A-weg dat uitbreidingswerkzaamheden er de komende jaren niet inzitten, ongeacht de uitspraak van woensdag.

Andere opties

Vorig jaar kwam de Raad van State met een oordeel in een andere stikstofzaak. Dat ging over Porthos, het project in de Rotterdamse haven waarbij CO₂ wordt opgeslagen onder de Noordzee. Juristen zagen de uitspraak van de rechter, die indirect een einde maakte aan de vrijstelling voor stikstofuitstoot in de bouw, wel aankomen.

In de zaak ViA15 ligt dat volgens advocaat Benhadi anders. „Het is moeilijk in te schatten welke kant het opvalt. Het is zeer technische materie, waarbij zelfs de rechters zich hebben laten adviseren door de stichting Advisering Bestuursrechtspraak voor Milieu en Ruimtelijke Ordening (STAB). Alles zal afhangen van de wetenschappelijke rapporten die de bezwaarmakers hebben ingediend.”

Zijn er dan nog andere opties mogelijk? Naast het geheel behouden of verdwijnen van de afkapgrens bestaat er volgens Benhadi nog een tussenweg. „De rechter zou kunnen oordelen dat de afkapgrens voor kleine projecten in stand kan blijven, maar voor grotere projecten niet geldig is. Dat zou betekenen dat kleinschalige woningbouw, waarbij relatief weinig stikstof vrijkomt, eerder doorgang kan vinden.” Maar dit zal volgens Benhadi gelijk voor een nieuwe discussie zorgen: want wanneer is een project ‘groot’? „Dat lokt weer procedures uit.”