Ze lopen nóg meer risico op uitbuiting, onderbetaling en dakloosheid dan andere arbeidsmigranten: de mensen die in Nederland werken, maar in dienst zijn bij een bedrijf in een ander Europees land. Arbeidsmigranten zijn al kwetsbaar, maar deze specifieke groep heeft extra bescherming nodig.
Dat oordeelt de Adviesraad Migratie, een belangrijke kabinetsadviseur, in een woensdag verschenen rapport. De raad stelt voor om zogeheten gedetacheerde arbeidsmigranten te weren uit sectoren waar de meeste misstanden voorkomen: de vleesverwerkende industrie en de landbouw. Dat kan bijvoorbeeld door bedrijven te verplichten medewerkers in dienst te nemen.
De Adviesraad deed op eigen initiatief onderzoek naar de positie van gedetacheerde arbeidsmigranten. „Misstanden bij deze groep blijven ernstig buiten zicht”, zegt voorzitter Monique Kremer tegen NRC. Ze presenteerde woensdag de aanbevelingen die deze groep arbeidsmigranten beter moeten beschermen.
Laagbetaalde banen
Het aantal gedetacheerde arbeidsmigranten in Nederland neemt toe. In 2022 meldden werkgevers bijna 90.000 arbeidsmigranten die via detachering, zowel van binnen als buiten de EU, bij hen werken. Dat is zo’n 20 procent meer dan een jaar eerder. In de praktijk gaat het om grotere aantallen. Zo’n 40 procent van de gedetacheerde arbeidsmigranten wordt volgens onderzoeksbureau Panteia niet gemeld. In deze cijfers zijn gedetacheerde beroepschauffeurs (2021: circa 300.000) niet opgenomen, wegens het specifieke karakter van dit werk, aldus de Adviesraad.
De meeste gedetacheerde arbeidsmigranten werken in de bouw en industrie. Detachering door bedrijven elders in de Europese Unie mag voor elke baan, maar de Adviesraad vermoedt dat arbeidsmigranten zo vooral voor laagbetaald werk naar Nederland worden gehaald. Doorgaans gebeurt dat via bedrijven in Duitsland of Polen.
Gedetacheerde arbeidsmigranten zijn extra kwetsbaar, schrijft de raad, doordat ze te maken hebben met regels in twee landen. Ze vallen onder het Nederlandse arbeidsrecht, maar moeten voor een arbeidsongeschiktheidsuitkering naar het land dat ze heeft uitgezonden. De regels zijn daardoor dusdanig ingewikkeld dat het voor arbeidsmigranten vaak ondoenlijk is te weten waar zij precies recht op hebben. Bovendien spreken ze doorgaans geen Nederlands en is onduidelijk waar zij terecht kunnen met problemen.
Fraude en afpersing
Ze lopen daardoor volgens de raad meer risico op zeer slechte arbeidsomstandigheden, onderbetaling, veel te lange werktijden, fraude en afpersing. Soms neemt de werkgever bij aankomst reisdocumenten en bankpassen in. Of gedetacheerde arbeidsmigranten moeten wervingskosten betalen aan bemiddelaars, en beginnen zo met een schuld aan hun werk in de EU.
Lees ook Werken in Nederland – voor Oekraïners leek het zo aantrekkelijk
Regels die misstanden moeten voorkomen, worden onvoldoende gehandhaafd, concludeert de Adviesraad. Het Nederlandse toezicht is versnipperd en Europese lidstaten werken op dit vlak te weinig samen. Kremer: „Detacheringsconstructies zijn voor kwaadwillige werkgevers een soort rookgordijn waarachter zij zich kunnen verschuilen om werknemers niet te hoeven geven waar zij recht op hebben.”
De risico’s zijn het grootst voor arbeidsmigranten die van buiten de EU in Nederland gedetacheerd worden. Dat gaat om een kwart van de gedetacheerde arbeidsmigranten. De meesten komen uit Wit-Rusland, Bosnië-Herzegovina, Servië en Turkije. Zij zijn voor hun verblijfsvergunning afhankelijk van hun werkgever. Bij ontslag raken ze die vergunning kwijt en zijn ze illegaal in Nederland. Voor EU-ingezetenen geldt dit niet.
Goedkope arbeid
Nederland is samen met Duitsland, België en Oostenrijk in Europa de grootste inhuurder van gedetacheerde arbeidsmigranten, aldus de Europese Arbeidsinspectie. Dat is volgens Kremer een teken van een groeiende lageloneneconomie, waarin bedrijven met elkaar concurreren om zo goedkoop mogelijke arbeid. Detacheringsconstructies helpen daarbij. Werkgevers dragen premies af in het land dat de arbeidsmigrant heeft uitgezonden; daar zijn ze doorgaans een stuk lager dan in Nederland. „Dat bedrijven op deze manier met elkaar concurreren laat zien dat Nederland geen gezonde economie heeft”, zegt Kremer.
Dat bedrijven op deze manier met elkaar concurreren laat zien dat Nederland geen gezonde economie heeft
Doordat werkgevers met elkaar kunnen concurreren op basis van goedkope arbeid, blijft innovatie volgens Kremer uit. De prikkel voor bedrijven om te investeren in nieuwe technologie of betere arbeidsvoorwaarden ontbreekt. De kans is groot dat de lonen en arbeidsomstandigheden in sectoren waar veel arbeidsmigranten via detacheringsconstructies werken daardoor op den duur nog slechter worden.
Detachering vanuit andere EU-landen is daarom niet alleen een risico voor de arbeidsmigrant zelf, stelt de Adviesraad, maar voor de Nederlandse samenleving als geheel. Zo kan in wijken de overlast toenemen: gedetacheerde arbeidsmigranten lopen volgens de raad een groter risico dakloos te worden.
Nederland heeft deze groep arbeidsmigranten met hun bemiddelaars niet nódig om arbeidsplekken op te vullen, zegt Kremer. Binnen de Unie zijn er genoeg mensen die dat laagbetaalde werk kunnen doen. „Je kunt echt vraagtekens plaatsen bij werkgevers die via Litouwen mensen uit Servië of Bangladesh naar Nederland halen, terwijl er binnen de EU genoeg arbeidskrachten zijn.”
Met de aanbeveling EU-detachering te weren uit sectoren waar de meeste misstanden zijn, neemt de adviesraad een voorbeeld aan België en Duitsland. Daar mogen vleesverwerkende bedrijven alleen personeel inzetten dat ze zelf in dienst hebben.
Bij aanbestedingen van projecten zou de overheid werkgevers moeten weigeren die met gedetacheerde arbeidsmigranten werken, vindt de Adviesraad. Ook moet ze strenger optreden tegen kwaadwillige werkgevers. Bijvoorbeeld door boetes te verhogen of een zwarte lijst op te stellen waar malafide ondernemers op komen te staan.
De aanbevelingen van de adviesraad behelzen flinke ingrepen in de arbeidsmarkt. „We stellen inderdaad vergaande maatregelen voor”, zegt Kremer, „want de negatieve gevolgen van de flexibilisering van de arbeidsmarkt komen steeds beter in beeld.”
Uitvoering van de aanbevelingen zal leiden tot een inperking van arbeidsmigratie, zegt Kremer. „Daarbij moeten we wel oppassen dat kwaadwillige werkgevers niet een andere route gaan bewandelen om arbeidsmigranten naar Nederland te halen.”
