Twee zwaaiende kinderarmen komen boven de modder uit

Een man zit op het toilet in het valleidorpje Mtauchira. Vanuit het kleinste kamertje kijkt hij uit op de dichtstbijzijnde heuvel. Het is dinsdagmorgen en cycloon Freddy raast door de regio. Plots lijkt het alsof bovenaan de heuvel een bom afgaat. Een deel van de heuvel brokkelt als het ware af en een modderstroom met grote stenen komt op de toiletbezoeker af.

Kort daarop komt in het ziekenhuisje van Nguludi, zo’n acht kilometer verderop, een surrealistisch telefoontje binnen. „Ons dorp is weg”, zegt een paniekerige stem. Meteen stuurt het ziekenhuis een aantal sterke mannen naar het rampgebied. De ambulances komen slechts tot anderhalve kilometer van de plek, omdat de regenval een kloof in het midden van de zandweg heeft geslagen.

Het regent nog steeds hard en de mist is dik. Verpleger Richard Kamalizeni sprint naar het dorpje toe en krijgt daar de schrik van zijn leven. Alleen in het midden staat een strookje van een paar huizen nog half overeind, verder is het hele dorp opgeslokt, tot het laatste dak. De modderstroom is honderd meter breed en zo’n vijfhonderd meter lang. De huisjes waren veelal van baksteen, leem en modder en blijken geen partij. Cement is voor veel Malawianen te duur.

Kamalizeni ziet modder en water nog steeds van de heuvel stromen. Dorpelingen graven met de handen, op zoek naar overlevenden en om mensen uit te graven. Aan de zijkant zitten mensen te huilen. Verder is het doodstil.

Weggespoeld kind

In de verte ziet hij een weggespoeld kind, dat zich aan een tak kon vasthouden. Naast een van de huisjes die nog overeind staan ligt een dode man. Verderop komen twee zwaaiende armen boven de modder uit. Ze zijn van een bijna volledig bedekt jong meisje. De reddingswerkers graven haar uit en in shock vertelt ze dat haar moeder hier ook ergens moet liggen. Hoewel de vrouw bijna niet meer te zien was, vinden ze haar levend. „Een tak hield de modder nog een beetje tegen, waardoor er bij haar hoofd een zuurstofgat ontstond. We hadden niet veel later moeten komen”, zegt Kamalizeni. Door de modderstroom komen veertien van de vijfhonderd dorpelingen om, zeventien anderen worden nog steeds vermist. Die liggen onder de modder of zijn meegenomen door de rivier. Een jongen van dertien jaar raakt elf familieleden kwijt. Zelf heeft hij meerdere botbreuken.

De verpleger en zijn collega’s verplaatsen de slachtoffers op een horizontale ladder naar de ambulance. De modder komt tot over hun knieën. Patiënten hoesten modder en bloed op, zijn doorweekt, aan het bibberen, kunnen niet meer lopen en zitten vol wonden. Het ziekenhuis redt uiteindelijk iedereen die er levend wordt binnengebracht.

Een vluchtelingenkamp in Blantyre, in zuidelijke Malawi, waar door de cycloon ontheemden worden opgevangen.

Thoko Chikondi / AP

Deze week publiceerde het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties, met een nieuw alarmerend rapport: het wordt erg lastig om de opwarming van de aarde te beperken tot maximaal 1,5 graad. Klimaatverandering veroorzaakt intensere tropische stormen, stellen wetenschappers. Freddy is de langste tropische cycloon ooit gemeten en raast twee keer door Zuidoost-Afrika. In zes dagen tijd viel in Malawi, een van de armste landen ter wereld, net zoveel regen als in een half jaar.

Lees ook: Stel de steden centraal in de water-klimaatcrisis

Meer dan een half miljoen Malawianen zijn dakloos geworden of hebben hun huis moeten verlaten, blijkt uit cijfers van het Malawiaanse overheid. Veel wegen en bruggen zijn verwoest. Zeker 507 mensen overleden als gevolg van de cycloon, nog 537 personen worden vermist.

Veel Malawianen denken dat het aantal doden veel hoger is. „Veel van de doden worden niet getraceerd of geregistreerd”, zegt John Wanda, een van de leidinggevenden van het ziekenhuis in Nguludi. Bovendien is de verwachting dat door de storm nog meer mensen aan honger overlijden dan normaal: kuddes vee zijn weggespoeld en akkerbouw is verwoest.

Cholera-uitbraak

Tot overmaat van ramp leiden overstromingen tot een gebrek aan schoon water, sanitaire voorzieningen en hygiëne, wat een snelle toename van het aantal gevallen van cholera in de hand werkt. Vóór de storm berichtte de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) al over ruim 1.200 choleragerelateerde doden, de ergste uitbraak in de geschiedenis van Malawi.

De cholera-uitbraak en Freddy deden een flinke greep in de kas van het ziekenhuis in Nguludi, vertelt verpleger Wanda. Het ziekenhuisje weigerde niemand tijdens de cycloon, ook niet als patiënten geen geld voor de zorg hadden.

Tijdens orkaan Freddy hielp iedereen in de zorg voor slachtoffers, tot aan het administratief personeel aan toe

John Wanda Hoofd verpleging van lokaal ziekenhuis

Ondertussen joeg de ramp wel medische benodigdheden als hechtdraad, bandage, handschoenen en een groot deel van de medicijnen erdoorheen. Bovendien waren door de cholera-uitbraak al meer handschoenen en desinfectiemiddelen nodig dan het ministerie van Volksgezondheid op voorraad had. Sommige medicijnen werden vijf keer zo duur, omdat ze niet meer te krijgen waren en van ver moesten komen. „De financiële situatie is erg slecht”, aldus Wanda. „We hadden deze week letterlijk geen handschoen meer over.”

Hele dorp verplaatst

Verderop strompelt de 37-jarige Delia Mwanyali door het ziekenhuis. De modderstroom kende weinig genade met haar. Haar huis, het huis van haar moeder, haar drie kinderen, haar geiten, kippen en maisveldje spoelden weg. Ze vindt haar kinderen uiteindelijk terug. Van haar moeder, de kippen, geiten en het maisveld ontbreekt ieder spoor.

Een man bekijkt de schade aan zijn huis in Blantyre, in zuidelijk Malawi.

Thoko Chikondi / AP

Het hele lichaam van Mwanyali zit onder de littekens en zwellingen, van alle takken en stenen die ze tegen zich aan kreeg. Haar been is gezwollen, waarschijnlijk door een bacterie-infectie. Volgens verpleger Wanda moet ze snel worden geopereerd en is er een risico dat het been moet worden afgezet.

Mwanyali verblijft nu, net als 156 andere dorpelingen, in een hal in Nguludi. De grond onder hun dorpje is onbewoonbaar geworden en niemand weet waar ze terecht komen. In feite moet het hele dorp worden verplaatst. Gevraagd naar de toekomst legt Mwanyali eerst haar hoofd op tafel. Dan vertelt ze op zachte toon dat ze geen hoop heeft. „Ik ben alles kwijt. Zelfs de kleren die ik nu aanheb zijn van een hulporganisatie. Wat als die straks weggaat? We willen een onafhankelijk dorpsleven, maar ik zie niet wanneer en waar dat gaat lukken.”

Arts-assistent Wanda vreest dat het arme ziekenhuis veel vaker met rampen te maken gaat krijgen. „Tijdens Freddy hielp iedereen mee, tot aan het administratief personeel aan toe”, aldus de verpleger. „Zij ontberen medische basiskennis, zoals dat je eerst moet zorgen dat iemands luchtwegen vrij zijn, voordat je naar de wonden kijkt. Door klimaatverandering verwachten we meer van dit soort rampsituaties. In de toekomst willen we daarom ook ons niet-medische personeel eerste hulptraining geven.”