Tussen verwoeste huizen en achtergelaten tanks zoeken deze jonge Oekraïense fotografen naar veerkracht en hoop

Vijftien kilometer, meer was het niet. Een ritje van vijf minuten met de auto, een uurtje of drie stevig doorstappen desnoods, voordat ze weer thuis zou zijn geweest. Het zou haar uiteindelijk 274 dagen kosten, 5.454 kilometer, een reis door vijf verschillende landen, voordat ze haar eigen woning weer zou betreden.

Toen de Oekraïense fotograaf Evgeniya Laptii (1992) op 24 februari 2022 op bezoek was bij haar grootouders in een dorpje net buiten haar woonplaats Charkiv, viel het Russische leger Oekraïne binnen en belandde ze ineens achter de frontlinies, in bezet gebied. Ze kon geen kant meer op, behalve de verkeerde, en dus vluchtte ze, hoe bizar, naar Rusland, om van daaruit via Letland, Duitsland, Oostenrijk en Polen weer terug te keren naar haar eigen stad.

Ze fotografeerde de verwoestingen die ze daar aantrof. In het huis waar ze opgroeide hingen de zwartgeblakerde balken naar beneden, meubels waren geplet, muren ontbraken. In bloedrood bracht ze bij het afdrukken van de foto’s accenten aan in haar toch al dramatische beelden van gebombardeerde flatgebouwen en gehavende straten.

Foto’s: Evgeniya Laptii

Dagboekachtige foto’s

Laptii is een van de veertien Oekraïense kunstenaars van wie werk te zien is in de groepstentoonstelling Forever and a Day in de Amsterdamse Melkweg Expo. Gelegenheidscurator Christian van der Kooy (1983) maakte verschillende fotoseries in Oekraïne en selecteerde werk dat de afgelopen twee jaar in Oekraïne is gemaakt door overwegend jonge makers die na de Russische inval in 2022 in het land zijn gebleven, soms simpelweg omdat het moest (want: man).

In een gevarieerde, intieme en ontwapenende expositie geeft Van der Kooy ons een inkijkje in het dagelijkse leven van een jonge generatie die leeft in angst en onzekerheid, maar blijft zoeken naar manieren om het leven niet alleen leefbaar maar ook betekenisvol te houden.

Lees ook In Oekraïne is elke creatieve uiting een opgestoken middelvinger naar de Russen

Intiem zijn de dagboekachtige foto’s van Kris Vóitkiv (1993) en Semen Kuchvara (1993), die in de serie Us by Us vooral elkaar fotograferen; naakt, in bed, in de badkamer. Nadat Kuchvara gewond was geraakt aan het front en na zijn revalidatie weer terug wilde, werd het fotograferen van elkaar tijdens de schaarse ontmoetingen een manier om de tijd even stil te zetten. Voor hen zijn de fysieke aanraking, de warmte, de seks, een noodzakelijk tegengif om elkaar mentaal te beschermen tegen de verschrikkingen van de oorlog.

Foto’s: Kris Vóitkiv & Semen Kuchvara

Iets vergelijkbaars doet Lesha Berezovskiy (1991), die in de serie We Stay uiting geeft aan wat de oorlog mentaal met hem en zijn vrouw Agatha doet. In portretten, stads- en natuurlandschappen vindt het stel geborgenheid bij elkaar en bij buren en vrienden in Podil, een van de oudste buurten van Kyiv.

Foto’s: Lesha Berezovskiy

Focus op hoop

Bijzonder is ook het videowerk van Open Group, een collectief van drie Oekraïense kunstenaars. Dit voorjaar, zo werd in januari bekend gemaakt, mag dit collectief zijn werk tonen in het Poolse paviljoen op de 60ste editie van de Biënnale van Venetië, omdat het de „waarden representeert die we willen verdedigen, zoals openheid en tolerantie”, zegt de Poolse curator in The Guardian. De Oekraïense kunstenaars vervangen de eerdere Poolse kandidaat Ignacy Czwartos, die werd voorgedragen door de vorige, nationalistisch-populistische regering en die na hevige kritiek uit de kunstwereld door de nieuwe regering werd geschrapt.

Foto’s: Dima Tolkachov

De video Repeat After Me bevat interviews met ontheemde Oekraïeners, die vertellen over waarvandaan ze moesten vluchten en het type wapen dat ze verdreef. Ze proberen het onheilspellende geluid na te doen van het luchtalarm, artillerie, geweerschoten, raketten en bombardementen. Tutuh tduh tuduh. Tddddzdzhzzzhhhzzzhhh. Tuh tuh tuh tuh – klinkt het dreigend. In een karaokeopstelling kunnen bezoekers de geluiden nadoen.

Er zijn portretten van soldaten, foto’s van kogelgaten, verwoeste gebouwen, doorboorde brievenbussen, achtergelaten tanks, maar ook daarin focussen de kunstenaars vaak op de positieve dingen. De veerkracht van een jonge soldaat na de amputatie van zijn onderbenen, een grassprietje dat zich door kapotgeschoten metaal omhoog wurmt, een jongen die in dromerig avondlicht op een verweesde Russische tank is geklommen.

Wat vooral duidelijk wordt is de sterke drang te blijven zoeken naar intimiteit, naar schoonheid en hoop. En zo uiting te geven aan dat enorme, soms radeloze verlangen naar een normale, veilige wereld waarin geliefden en families gewoon samen kunnen zijn.

Delen Mail de redactie