‘Doodeng, maar het moest, dit activistisch toneelstuk maken’

Maria Goos serveert passievruchten en wilde perziken, want het gesprek zal gaan over seks en het klimaat, de twee onderwerpen van haar nieuwe toneeltekst Seksklimaat. „Leek me wel passend”, zegt ze schalks, aan de eettafel van haar Amsterdamse bovenwoning.

Het gaat haar goed, maar ze is nog maar net hersteld van een flinke operatie, vertelt ze monter, aan haar evenwichtsorgaan. Daar had ze al zeventien jaar last van. „Nu ik straks weer zelf op het podium sta, in mijn eigen stuk, hoop ik dat de aanvallen van duizeligheid voorbij zijn.”

Het uitgangspunt van Seksklimaat is dat in gesprekken tussen drie vrienden er één steeds over de klimaatcrisis wil praten, en dat de andere twee dat saboteren en ontlopen, door over seks te beginnen. Dat leidt tot felle discussies en geestige botsingen.

Maria Goos, 66 jaar, is een van de belangrijkste en meest succesvolle toneelschrijvers van het land. Haar faam berust op een rijk oeuvre vol empathische, levensechte relatiedrama’s, geschreven voor theater, televisie en film, waaronder Oud Geld, Familie, Cloaca en Volgens Robert. Theaterhit Cloaca kreeg uitvoeringen in meer dan tien landen. Met Seksklimaat schreef Maria Goos voor het eerst een activistisch toneelstuk. „Dit is totaal anders dan de rest van mijn werk. Als ik dat zeg krijg ik het al benauwd. Ik ben goed in karakters en dialogen, nu heb ik een maatschappelijke kwestie onder handen. Doodeng.”

Dat het onderwerp klimaat haar aan het hart gaat, blijkt als ze vertelt dat ze de dag ervoor naar het strand was en direct doorschiet naar verontwaardiging over de cruiseschepen die ze zag. „En dat heet dan Pearl of the Sea… Als je het weet hoeveel zwaveldioxide ze uitstoten, dan zie je het ook. Dan kun je het niet niet-zien. Terwijl zo’n cruise wordt verkocht als entertainment en luxe waar we recht op hebben. Neem een passievrucht.”

Zo bevlogen was Goos een paar jaar terug nog niet, Blijkt uit het semi-autobiografische Seksklimaat, waarin de drie acteurs zichzelf spelen. Naast Goos zijn dat haar vrienden Sieger Sloot en Michiel de Jong. „We hebben bepaalde aspecten van onszelf wel uitvergroot. Ik ben militanter, Michiel meer macho en Sieger meer een klimaatdrammer.” De tekst bestrijkt een periode van vijf jaar, vanaf 2017, waarin de drie geregeld bijeenkwamen. In hun gesprekken weerspiegelen zich de tegenstellingen in de samenleving over duurzaamheid. Sieger Sloot is vanaf het begin de bezielde klimaatman, De Jong en Goos zijn de flierefluitende hedonisten en vleeseters, die liever over seks praten.

Geen impuls-aankopen meer

Er is het nodige veranderd. Inmiddels is Goos zelf ook vegetariër en doordrongen van de ernst van de klimaatcrisis. „Ik doe geen impuls-aankopen meer. Ik woon in een winkelstraat, maar ik kijk niet eens in de etalages. Ik wil met mezelf kunnen leven.” Afzien van voor de lol spullen kopen, vond ze moeilijker dan geen vlees meer eten. „Dat is een impuls die je moet onderdrukken.” Terwijl zoveel luxe overbodig is. „Nespresso? Zet gewoon koffie, zonder aluminium cupjes.”

Het stuk is ook „doodeng” omdat het zo persoonlijk is, zegt ze. „Wat ik over seks zeg, is op het randje; een delicate balans tussen persoonlijk en exhibitionistisch. We moesten onze partners en ex-partners in bescherming nemen. Daar lag de grens.”

Een van de overtuigingen die Goos in het stuk uitdraagt, is dat voor vrouwen een lang seksleven, „tot lang na de menopauze”, tot de mogelijkheden behoort. „Maar dan moet je jezelf wel beschermen tegen slechte seks.” Haar dochter is verloskundige. „Die zegt: ‘Een vagina heeft een geheugen.’ Goede seks neem je mee naar de volgende keer, maar slechte seks ook. Waarom denk je dat er zoveel problemen met seks zijn bij veertigers? Ze zijn doodmoe, hebben elkaar emotioneel verwaarloosd, de connectie is weg, en seks moet dat goedmaken. Dat werkt niet. Of ze doen het niet, óf het wordt consumptieseks. Dan gaat het van kwaad naar erger.”

Waarom denk je dat er zoveel problemen met seks zijn bij veertigers? Ze zijn doodmoe, hebben elkaar emotioneel verwaarloosd, de connectie is weg, en seks moet dat goedmaken

Maria Goos

Praten over seks zit niet in de Nederlandse cultuur, zegt ze. „Ik heb ook niet met mijn dochters over seks gesproken. Seks is niet speels aanwezig in de publieke ruimte. Het is geen kennis die je op een vanzelfsprekende manier meekrijgt.” Naar haar idee hebben vrouwen mede daardoor de mannelijke normen over seks overgenomen. „De mannelijke focus ligt op klaarkomen. Voor vrouwen is dat niet per definitie het geval. Maar voor wat vrouwen willen is weinig aandacht.”

In het stuk vertelt Michiel de Jong over onenightstands. Die waren leuk genoeg, volgens hem. Waarmee hij bedoelt dat hij een orgasme had, concludeert Goos, „en niet dat het seks met een leuke vrouw was”.

Goos kan zich er niks bij voorstellen. „Ik ken weinig vrouwen die genoten hebben van onenightstands.” Zijzelf ook niet? „Nee. Seks is zo persoonlijk. Als er geen vertrouwen is, is het niet leuk. Vertrouwen gaat niet alleen over fysieke veiligheid, maar ook over de mogelijkheid om op elk moment tijdens de seks te kunnen zeggen: we stoppen. Omdat het niet goed voelt. Of omdat het saai is of pijn doet. Elke vrouw moet dat kunnen zeggen, zonder dat ze zich schuldig hoeft te voelen en zonder gezeik van een man met een gebutst ego. Dat is echt moeilijk hoor. Het wordt je nooit in dank afgenomen. Dat is de keerzijde van seksuele vrijheid: dat vrouwen zich moeten leren beschermen.”

Seks is „een mystiek, intiem gebeuren”, zegt ze. Maar het probleem met mannen is dat ze seks leren van porno. „Vind je dat niet treurig? Zo erg. Een jongetje van twaalf zei tegen een vriend van mij dat hij niet wist of hij het zou kunnen, een vrouw in haar gezicht spuiten. De vriend vroeg waarom dat zou moeten. Hij zei: ‘Dat vinden ze toch lekker?’” De afschuw is bij Goos van het gezicht te lezen. „Verschrikkelijk.”

Delicaat knopje

Vrouwen moeten de mannen beter opvoeden, aldus Goos. Penetratie staat voor vrouwen niet gelijk aan seks, zoals mannen denken, zegt ze. En een minderheid van de vrouwen komt klaar door alleen penetratie. „Vrouwen hebben een delicaat knopje. Maar niet alle vrouwen kunnen daar even handig mee omgaan. Als je zelf niet weet dat je daar van kan genieten, dan kun je ook niet veel verwachten van de jongen waar je het mee doet. Vrouwen moeten hun lichaam beter leren kennen.”

Het zou helpen als mannen technisch vaardiger worden. „Maar dat moeten ze leren van een vrouw, want ik geloof niet dat de clitoris in porno een grote rol speelt.”

De „totaal gepornoficeerde samenleving” ziet Goos ook in hoe vrouwen zich presenteren. met name in de popindustrie. „Sex sells. Maar of dat feminisme is weet ik niet.”

In het stuk zegt Michiel de Jong dat seks heelt. Goos antwoordt dat ze geen man nodig heeft om bevredigd te worden. „Het personage dat Michiel speelt bedoelt dat seks hem hielp met zijn verdriet om zijn scheiding. Het deed hem goed. Maar als het alleen om klaarkomen gaat, dan vind ik het nogal een offer om een hele avond te moeten doorbrengen met een man die je niet zo leuk vindt. Dan weet ik wel eenvoudigere manieren.” Ze lacht. „Een vriend zei: ‘Als ze niet lekker ruikt, gaan we eerst even douchen.’” Ze rilt theatraal: „Jezus, ik moet er niet aan denken!”

Sex sells. Maar of dat feminisme is weet ik niet

Maria Goos

Hoewel het dus veel en vaak over seks gaat in Seksklimaat, krijgt Sieger Sloot uiteindelijk toch vat op de vleeseters, met zijn argumenten en ascetische levenswijze. Goos: „Als iemand er zo consequent naar leeft, maakt dat indruk. Hij heeft gewoon gelijk! Het is belachelijk om nog vlees te eten!”

Toen Sloot ging demonstreren met Extinction Rebellion gingen Goos en De Jong mee, naar het ministerie van Financiën in Den Haag. „We voelden ons zulke laffe sukkels dat we hem niet alleen wilden laten gaan.” Goos hield er een bord omhoog met: ‘Stop de subsidie aan de fossiele industrie!’ Onder de demonstranten waren wetenschappers en ambtenaren. „Dat voelde goed.”

Hoe gepassioneerd Goos nu ook is, ze laat nog ruimte voor flexibiliteit, zoals bij haar schoonzoon, Jiri Brandt, een van de oprichters van worstmakers Brandt & Levie. „Als ik bij mijn dochter en hem op bezoek ben, gaat het me te ver om te zeggen dat ik geen vlees wil. Bij andere mensen zeg ik wel: liever niet.” Ze ziet geen reden om juist met een slager het gesprek aan te gaan. „Ik zie hoe die dieren leven. De varkens lopen vrij. Als je vlees moet eten dan maar dat vlees.”

Je overtuiging niet opdringen is haar devies. „Daar heb ik vrienden door verloren. Dat ging om andere kwesties, zoals het inspreken van commercials en waar je in belegt, maar ik kon heel dwingend en militant zijn.”

Allemaal gelul

In het stuk bespreken de drie hoe zij zoals zovelen opgroeiden tot consumptieverslaafde welvaartskinderen, in een almaar rijker Nederland. Daarbij passeren ook de eerste waarschuwingen voor een naderende klimaatcrisis: het Rapport van Rome, het broeikaseffect, het gat in de ozonlaag. „Dat was steeds schrikken. Maar de schrik flubberde elke keer snel weer weg.” Er waren schijnoplossingen. „Loodvrije benzine, synthetische kerosine van Shell: allemaal gelul.”

Goos herkent het probleem dat mensen de ernst van de klimaatproblematiek niet inzien. „Cognitieve dissonantie is een sterk mechanisme: het wegdrukken van wat je weet, maar niet wil weten. De kapitalistische propaganda is sterk. Elke dag worden we gebombardeerd met: koop het, koop het, niet nadenken. Het is gif. Ik kan me nog herinneren dat een glaasje prik op zaterdag een feest was. Hele generaties beseffen dat niet meer. Overdaad is de nieuwe norm.”

De constante factor in de groeiende crisis is uitblijvend overheidsbeleid van de neoliberale kabinetten. De partijen achter dat beleid kwamen bij de verkiezingen in 2021 opnieuw aan de macht. „Sieger raakte toen echt in een depressie. Ik ook wel, maar ik was al dit stuk aan het schrijven. Dat gaf me het idee: ik doe iets.”

Een beter milieu begint bij jezelf? „Dat is zo misleidend. Het bedrijfsleven heeft veel baat bij die leus gehad. Ben van Beurden, CEO van Shell, zegt het nog steeds. Dat het een kwestie is van vraag en aanbod. Dat hij benzine mag leveren zolang er vraag naar is. Ik begrijp niet hoe die man kan slapen ’s nachts.”

Over de falende overheid heeft ze het liever niet. „Ik vrees dat we eerst naar de kloten moeten gaan voordat de overheid in actie komt. Ik heb er geen vertrouwen in. Dat is geen vrolijke boodschap.”

Waarna ze weer opschrikt van de gedachte dat Seksklimaat zo geëngageerd is. „Hans Teeuwen zei tegen me: ‘Doe het niet. Vergooi je talent niet.’ Misschien heeft hij gelijk. Maar ik voel de noodzaak om dit te doen. Ik wil dit graag vertellen. Of de mensen het nou leuk vinden of niet.”