Na twee voorverkiezingen leek het bestuur van de Republikeinse Partij deze week klaar om de rest van de procedure over te slaan en ex-president Donald Trump vast op het schild te hijsen. Senatoren zagen een grensakkoord ontsporen omdat Trump migratieproblematiek opeist als verkiezingsthema. En hijzelf spendeerde zijn tijd in de rechtszaal en op sociale media om tekeer te gaan tegen de „politiek gecoördineerde verkiezingsinmenging”, tegen partijgenoten en tegen geldschieters. Trump toonde zowel zijn electorale kracht als de vele zwaktes van zijn nu vrijwel onvermijdelijke kandidatuur voor de presidentsverkiezing van 5 november.
De statistieken ronkten op dinsdag, toen New Hampshire als tweede staat bepaalde wie volgens de Republikeinse Partij de volgende president moet worden. Nooit eerder won een gegadigde van buiten het Witte Huis de eerste twee voorverkiezingen allebei, maar Trump heerste zowel in het conservatieve Iowa (51 procent) als in progressiever New Hampshire (54 procent). Dat lukte hem met maar enkele campagnebijeenkomsten en zonder direct contact met kiezers, die hem alleen konden zien op podia waar hij lange toespraken gaf. De opkomst dinsdag was ook nog eens historisch hoog.
De uitslag sneed voor Trumps enige overgebleven interne tegenstander, oud-ambassadeur en -gouverneur Nikki Haley, haar toch al smalle route naar de nominatie af. De staten na New Hampshire – waar kiezers niet als Republikein geregistreerd hoeven te staan om in de voorverkiezing te stemmen – ogen nog veel minder gunstig voor haar. Ze kreeg 43 procent van de stemmen, maar slechts een kwart van de trouwe Republikeinen die dinsdag kwamen opdagen, stemde op haar. De partijnominatie kan Trump bijna niet meer ontglippen. De speculatie onder politieke analisten gaat niet meer over of, of zelfs wanneer, Trump formeel de partijkandidaat voor 5 november is, maar wie hij als zijn vicepresident kiest.
Lees ook Republikeinse druk op Nikki Haley opgevoerd na zege van Trump in New Hampshire
De cijfers en het kiezersonderzoek dat onder stemmers werd gedaan, tonen echter ook een andere realiteit. Trump deed het slechter dan de peilingen vooraf inschatten. De opkomst in New Hampshire was mede zo hoog omdat gematigden de voorverkiezing aangrepen om hun ongenoegen over de oud-president te ventileren. Een flinke meerderheid, bijna 60 procent, van de als onafhankelijk geregistreerden, koos voor Haley. En van die groep gaf één op de vier aan dat bij een reprise tussen Trump en president Joe Biden de laatste hun stem zou krijgen. In Iowa had 10 procent van de mensen die wel voor Trump kozen aangegeven dat hun steun in november zou vervallen als hij in de tussentijd wordt veroordeeld in een van de vier strafzaken die er tegen hem lopen.
Gematigde kiezers
Binnen de Republikeinse achterban mag Trump onaantastbaar zijn, ook wanneer de interne oppositie zich verenigt achter één tegenkandidaat. Maar over de werkelijke verkiezingen voorspelt dat weinig. Trump heeft de onafhankelijke en gematigde kiezers hard nodig om de bepalende staten waar hij in 2020 verloor nu wel van Biden te winnen.
Met de vrijwel zekere kandidatuur van zowel Biden (81) als Trump (77) stevenen de Verenigde Staten af op een verkiezing over „het minste van twee kwaden”. Geen van beiden heeft genoeg aanhangers om de uitkomt van de presidentsverkiezing te bepalen, maar beide zijn gehaat genoeg om twijfelaars thuis te houden of een brede tegenstem op de been te brengen. In die impopulariteitswedstrijd lijken de risico’s voor Trump net groter dan voor Biden, die dinsdag zijn tegenstander in de eindstrijd verwelkomde. „Het is nu duidelijk dat Donald Trump de Republikeinse kandidaat is”, zei Biden na de uitslag. „Mijn boodschap aan het land is dat er niet meer op het spel zou kunnen staan.” Trump, zo herhaalt Biden telkens, is een gevaar voor het voortbestaan van de Amerikaanse democratie.
Onder Republikeinse kiezers gelooft een meerderheid dat de verkiezingen van 2020 niet eerlijk zijn verlopen, dat de aanval van Trumps aanhangers op het Capitool op 6 januari 2021 wel meeviel en Trumps vervolging daarvoor een complot is. Maar buiten zijn achterban worden die verzinsels weggewuifd. Andere kiezers kunnen voor de Republikeinen kiezen om thema’s als de economie, criminaliteit en het aantal migranten dat zonder tegenstand de zuidgrens oversteekt. Thema’s waarop Biden – naast zijn leeftijd – uiterst kwetsbaar is.
Wraak op politieke vijanden
De vraag is zeer of Trump zich op die onderwerpen kan concentreren als zijn eigen perikelen en wraak op politieke vijanden hem meer drijven. Een deel van zijn afleiding is noodgedwongen: hij moet zich bezighouden met de strafzaken tegen hem en zaak tegen de staat Colorado, die hem van het stembiljet wil weren voor de oproer in het Capitool. Dat Haley in de race blijft, dwingt hem voorlopig een kostbare campagne tegen haar te voeren, in plaats van tegen Biden.
Hoe hij daarmee omgaat is een keuze, en voorlopig kiest hij de frontale aanval. Op de rechters, aanklagers en getuigen in de rechtszaken, met vijandige posts op sociale media. Door ook aanwezig te zijn en te getuigen in de civiele zaken tegen hem. Op Haley, door haar voor bedrieger uit te maken en financiers van haar campagne op een zwarte lijst te zetten.
Daar waar Trump zijn ogen wel op de bal heeft, rond migratie, creëert hij ook vooral vijandigheid in eigen kring. Republikeinse senatoren die al maanden werken aan een akkoord waarmee de migratie aan de zuidgrens zou moeten worden teruggedrongen en het Oekraïense verzet tegen de Russische invasie verder gefinancierd kan worden, hoorden deze week dat Trump zijn macht in de partij zal gebruiken om elke afspraak met de Democraten te torpederen. Als aan hem loyale Congresleden tegenstemmen, is de deal dood voordat die gesloten is.
Liever chaos aan de grens
Trump zou liever chaos aan de grens houden zodat hij Biden daar in de campagne de schuld van kan geven, dan dat hij partijgenoten gunt nu iets aan het probleem te doen. Als de deal inderdaad afketst, kan dat Trump misschien helpen, maar andere Republikeinen die hopen op herverkiezing beschadigen. Sinds Trumps overwinning in 2016 heeft de partij weinig successen kunnen vieren.
Wat betreft de interne strijd is ook interessant dat Republikeins partijvoorzitter en Trumpist Ronna McDaniel dinsdag de partij meteen opriep zich „achter de uiteindelijke kandidaat verenigen”. Maar toen een resolutie het bestuur opriep hem voortaan daadwerkelijk „de veronderstelde kandidaat” te noemen, werd die teruggetrokken voordat er over gestemd kon worden. Trumps macht over Republikeinen is groot – maar niet absoluut. Buiten zijn partij is die nog tot november onduidelijk.
