Tom Barman over het nieuwe dEUS-album : ‘Ik balanceer tussen cryptisch en eenduidig’

Tom Barman komt het restaurant in Antwerpen binnen, loopt weer naar buiten, rookt een sigaret, en nog een. Hij komt terug, gaat zitten, gaat ergens anders zitten. Barman (1972, Antwerpen) is een rusteloze man. Hij praat snel, met zijpaden en zelfspot. Hij zingt soms even, om te laten horen dat hij iets kan of juist níet. Zoals de falsetnoten in het nummer ‘1989’. Te slecht, besloot hij, ze werden overgenomen door een zangeres.

Barmans rusteloosheid leidt tot steeds nieuwe bands, projecten en disciplines. Hij fotografeert, maakt films, verzamelt kunst, cureert tentoonstellingen. Hij zit in de groepen Taxi Wars (jazz), Magnus (electro) en dEUS. In dEUS het langst, inmiddels meer dan dertig jaar.

Vrijdag verschijnt het achtste album van de groep, How To Replace It, het eerste in tien jaar. Dat er een decennium tussen zat, kwam door andere projecten – een restaurant, productiewerk – van de diverse bandleden. Er werd na 25 jaar een jubileumtournee gehouden, met uitsluitend ‘greatest hits’, en een tour ter ere van het 20-jarig bestaan van Ideal Crash (1999), met uitsluitend nummers van dat album.

Toen ze al het terugkijken ‘beu’ waren, aldus Barman, begon de groep meteen te werken aan nieuwe liedjes in de studio. „Niet op Jamaica of Sicilië, zoals de bedoeling was”, zegt Barman. „Er was immers een pandemie.”

In Brussel en Antwerpen maakten ze een majestueus album met lyrische nummers, voortgestuwd door de rokerige heesheid van Barmans stem. De liedjes kregen ieder een eigen accent van fadogitaar, spookachtig gegrom, of tegen elkaar botsende gitaarflarden. Zo ontstond een kolkend soort rock, waarbij de groep complex maar vloeiend musiceerde. En waarvoor Barman zijn hart omploegde. Want terwijl hij in de studio was, speelde in zijn leven een reeks relationele problemen en kwesties, vergeleken waarbij ‘corona niet eens de Top-5 van narigheid haalde’.

Praten met Barman en luisteren naar How To Replace It maken duidelijk dat het album samenhangt met drie elementen, zowel muzikaal als inhoudelijk. Water, aarde, vuur, toevallig ingrediënten die Barman na aan het hart liggen. Al was het maar omdat hij een zeiler is, omdat hij nu en dan een sigaret aansteekt en omdat ‘aards’ het muzikale oriëntatiepunt was in de studio.

Vuur

Hoe verfijnd How To Replace It ook klinkt, het album ontstond met een knal. In de studio werd door de muzikanten explosief gejamd. Elke dag, Kort en intens. Dat was bewust en anders dan bij voorgaande albums, zegt Barman. „Vroeger jamden we net zolang tot iedereen tevreden was. Dat zag ik niet meer zitten, dus ik zei: We doen het zoals in de jaren negentig. Korte sessies, waar ik de beste stukken uitpik.” Na het jammen rangschikte hij met een engineer de fragmenten. „We maakten dit een beetje langer, ik schreef daar nog refrein of een brug. Eerst ben je vooral technisch bezig, uiteindelijk kom je bij de mooiste fase, die van het ‘emotionele inkleuren’. Wordt het een mandoline of een fado gitaar of de bandoneon?”

Barman houdt van touren en optreden, maar ook van het muzikale handwerk, dat hij omschrijft als bouwen en ’problemen oplossen’. Deze liefde deelt hij niet met al zijn bandleden. „Klaas vult mij goed aan. Ik kijk naar de details, hij houdt het overzicht. Maar het meeste is een samenspel tussen mij en Stéphane Misseghers, onze drummer, hij is net zo bezeten.”

Voor het nummer ‘1989’, over het jaar dat Barman zeventien was, en waarin zijn vader overleed, koos de band een jaren tachtig-geluid, met een drum-machine en schrille synthesizer. Het liedje verwijst zowel naar het verleden als naar hedendaags verlies; nostalgie vermengd met pril verdriet. Iemand vertrekt ‘te vroeg’, en maakt een pijnlijk uitvlucht. ‘You burn excuses on your lips’.

Barman steekt nog een sigaret op. Hij had een relatiebreuk die hem aangreep. „Het was een zegen dat ik die periode in de studio doorbracht, daar voel ik me meestal goed.”

Aarde

„Dat was de enige aanwijzing die ik onze producer heb gegeven: ik wil dat dit album ‘aards’ klinkt”, zegt Barman. Aards staat voor hem voor het gitaargeluid van Bruno De Groote, dat hij omschrijft als ‘rootsy’.

Aards staat ook voor onbewerkt. De twee laatste dEUS-albums, van vóór de tienjarige stilte, vond hij te gladgestreken. Dit nieuwe werkstuk mocht rafeliger klinken. „Daarom hebben we de eerste experimenten vaak hergebruikt voor het eindproduct. Zonder de partijen opnieuw in te spelen. Vaak geldt: klanken worden nooit zo fris als de eerste keer dat iemand ze speelt.” Omdat, zegt hij, de magie uit de repetitieruimte zich niet opnieuw laat oproepen.

Aards staat voor duidelijk en direct. „In mijn woorden balanceer ik tussen cryptisch en eenduidig. Sommige teksten mogen als cryptisch worden ervaren. Maar in andere nummers dwing ik mezelf om onomwonden te zijn.” Als voorbeeld op het nieuwe album noemt hij ‘Dream Is A Giver’ en ‘When Love Breaks Down’, die allebei expliciet gaan over liefdesverdriet.

En behalve voor zijn sterrenbeeld (Steenbok) staat aards ook voor alledaags en praktisch, zegt hij. Zo ontdekte hij onlangs een truc om zijn teksten te leren. „Je moet een alledaagse handeling uitvoeren en tegelijkertijd liedjes zingen. Dus ik zing bijvoorbeeld terwijl ik de was aan het ophangen ben. Doordat ik twee dingen doe, slaan mijn hersenen de woorden beter op.” Hij grijnst. „Ik weet niet hoe, maar het werkt.”

Water

Golven, stroming, varen. Aanmeren, klotsen, deining, ruimte. Maritieme termen en associaties met water komen vaak voor in Barmans teksten.

Following Sea heette het vorige album. In het nieuwe, imposante titelnummer ‘How To Replace It’, met zijn dreigende paukenslagen, schetst hij al in het eerste couplet een strandsfeer: ’Hear the fisherman’s cough/ And the seaguls whine’.

Afscheid wordt hier verbeeld door matrozen die de oceaan opvaren, dreiging komt van ‘piraten’. Zeelieden binden zich aan de mast om zich te beschermen tegen verlokkelijk gezang.

Barman woont een deel van het jaar in Portugal. Hij heeft een zeilboot, hij kijkt vanuit zijn huiskamer op zee. Maar zo simpel is de relatie tussen water en zijn teksten niet, zegt hij. „Poëzie over de oceaan is vaak wollig, over ‘oneindigheid’, bijvoorbeeld. Ik associeer water vrij concreet met mijn eigen leven.” Hij noemt het woord ‘unmoored’: niet-aangemeerd. „Oftewel losgeslagen.”

‘Water’ kan ook slaan op tranen. ‘Love Breaks Down’, het laatste nummer dat Barman voor dit album maakte, vond hij het moeilijkst. Met tedere stem, omlijst door bescheiden piano, zingt hij: ‘When love breaks down, it doesn’t make a sound.’

Volgens Barman neigde het lied eerst naar een ‘powerballade’. „Ik heb niets tegen powerballades maar dat paste hier niet. Ik heb voor het nummer zo’n veertig verschillende eindes bedacht, en kwam uiteindelijk bij iets Beatle-achtigs subtiels, als tegenwicht tegen de grote emotie.”

Water staat voor de tegenstelling tussen fluïde en vast, zegt hij. Hij noemt het: ‘omkadering’ en grenzen stellen. „Dat slaat ook op mij. Water is vormloos. Je kunt je persoonlijkheid lange tijd zien als iets dat van vorm kan veranderen, nog alle kanten op kan. Maar er komt een moment dat het beter is jezelf in een bepaalde vorm te aanvaarden.”

Hij noemt het ‘een belangrijke moment’, toen hij besefte dat hij de vloeibaarheid ‘een beetje op moest geven’. Met vaste vorm bedoelt hij geen woonplaats of baan. „Ja, het gaat om iets diepers. Dat ik me aan bepaalde grenzen houd…” Hij maakt een gebaar alsof hij iets omheint.

Op de vraag of hij wil zeggen wat hij met afbakening bedoelt, zegt hij: ,,Nee, dat is te persoonlijk.”

De grens is bereikt.