Voor het eerst in zijn leven was Boris Johnson te vroeg, grapte één van zijn partijgenoten. Woensdagmorgen kwam de ex-premier ruim drie uur vóór zijn sessie zou beginnen aan bij de locatie van de hoorzitting. Waarschijnlijk was het zijn bedoeling om een pijnlijke confrontatie met de nabestaanden van slachtoffers van de coronacrisis te vermijden.
Dat lukte hem toch niet helemaal. In de zittingszaal hield een groep nabestaanden briefjes op: „De doden kunnen uw excuses niet horen.” Van tevoren was uitgelekt dat Johnson zich – nogmaals – zou verontschuldigen voor de gemaakte fouten tijdens de crisis. En dat deed hij inderdaad, meteen aan het begin.
In het Verenigd Koninkrijk is een onafhankelijk onderzoek bezig naar de besluitvorming tijdens de coronapandemie. De onderzoekscommissie heeft beschikking gekregen over WhatsApp-conversaties, e-mails en dagboeken van politici, hoge ambtenaren en ex-adviseurs. Ervaren advocaten ondervragen de hoofdrolspelers, onder ede, tot in detail naar hun handelen. Woensdag was Boris Johnson aan de beurt, in die tijd premier en leider van de Conservatieve Partij.
Johnson moest zich verdedigen op twee fronten, die ook in elkaar grepen. Zijn opstelling tijdens de eerste weken van de crisis werd zo’n beetje per dag ontleed. Daarbij kwamen de vragen over de giftige werksfeer in zijn kabinet. Want het ging er in die tijd ruig aan toe in Downing Street, waar de premier woont en het ministerie van Algemene Zaken en het ministerie van Financiën zijn gevestigd. De ex-premier wisselde deemoed af met defensieve opmerkingen.
Ernst onderschat
Het VK had in het eerste jaar van de coronapandemie na Italië het hoogste dodental van West-Europa te betreuren en ging een week of twee later dan andere Europese landen over tot lockdownmaatregelen. Johnson bestreed dat het VK het relatief slecht had gedaan en zei dat hij niet wist of zijn overheidsbeleid invloed had gehad. De hoge sterftecijfers weet hij aan „een bevolking op leeftijd, met veel chronische aandoeningen” en het feit dat het VK dichtbevolkt is.
Later gaf Johnson wel toe dat hij de ernst van het coronavirus en de snelheid waarmee het zich verspreidde had onderschat. Doordat in het verleden waarschuwingen voor vele doden door ziektes als vogelgriep en gekkekoeienziekte meevielen, zei de ex-premier, dacht hij dat het nu ook zo’n vaart niet zou lopen. Al informeerde Johnson zich niet al te uitgebreid; zo las hij de adviezen van de wetenschappelijke adviesgroep Sage, vergelijkbaar met het Outbreak Management Team in Nederland, meestal niet. „Ik was meer dan tevreden met de duidelijke samenvattingen die ik kreeg.”
Nabestaanden coronaslachtoffers De doden kunnen uw excuses niet horen
Die houding klopt met wat wetenschappers en hoge ambtenaren tijdens eerdere verhoren verklaarden, namelijk dat het „hard werken was” om Johnson de achtergronden van de verspreiding van Covid-19 bij te brengen. Wetenschappelijk adviseur Patrick Vallance vertelde de onderzoekscommissie dat Johnson nu en dan „bamboozled”, in de war, was door alle informatie Niet uitzonderlijk, zei Vallance ook: tijdens een Europees overleg van adviseurs barstte iedereen in lachen uit toen één van hen zei dat zijn regeringsleider exponentiële curves lastig te begrijpen vond. Zo was het overal.
Advocaat Hugo Keith vroeg Johnson naar allerlei WhatsApp-conversaties waaruit bleek hoe onveilig de werksfeer in en rond zijn kabinet was. Kabinetssecretaris Simon Case, ook het hoofd van de landelijke ambtenarij, schreef in een appgroep dat hij „nog nooit een zooitje mensen had gezien dat zo slecht is toegerust om een land te leiden”.
Giftige werksfeer
Later schreef Case dat het moeilijk was om nieuwe mensen aan te trekken vanwege de „giftige werksfeer”. Een andere hoge ambtenaar noemde de regering-Johnson „wreed, nutteloos en demotiverend om voor te werken”. John-sons politiek adviseur Dominic Cummings was volgens hen één van de problemen – Case appte collega’s dat Cummings „continu de media inlicht” zonder met de rest te overleggen. „Deze mensen zijn zo gek.”
Cummings op zijn beurt schold een ambtenaar uit voor trut en drong er bij Johnson op aan dat Matt Hancock, minister van Volksgezondheid, werd ontslagen. „Hancock is niet geschikt voor deze baan. De incompetentie, de constante leugens…”
Johnson wilde er niet aan dat zulke negativiteit ook invloed heeft op besluitvorming. Hij vond een kritische houding gezonder dan „elkaar steeds appen hoe briljant we alles gedaan hebben”. Hij viel geen van zijn ambtenaren of ex-collega’s uit het kabinet openlijk af en deed niet mee aan vingerwijzen, zoals bij eerdere verhoren gebeurde. Wel zei John-son dat hij constant werd belobbyd over ontslagen van ministers. „Dat hoort bij het leven in de politiek.”
Donderdag heeft de commissie nog een volle dag voor Johnson uitgetrokken en komen vast ook de wekelijkse borrels op Downing Street ter sprake. Mogelijk wordt het dan ook spannend voor huidig premier Rishi Sunak, minister van Financiën tijdens de pandemie. Sunak kwam in de zomer van 2020 met het Eat Out to Help Out-programma, een subsidie om Britten de drempel over te helpen naar restaurants te gaan.
Een wetenschappelijk adviseur noemde Sunak in app-gesprekken Dr. Death – hij zou geen advies hebben gevraagd over de maatregel, terwijl die duidelijk riskant was.
En hoewel Johnson woensdag verklaarde óók eindverantwoordelijk te zijn voor Eat Out to Help Out, is het voor hem wel erg verleidelijk kritisch te zijn over Sunak. Het was Sunak die in juni 2022 Johnsons val als premier inleidde, door op te stappen en Johnson niet langer te steunen.
Leeslijst
