Tientallen Nederlanders staan op no-flylist van de FBI, onder wie Laura H. en Tanja Nijmeijer

De Amerikaanse ‘no-flylijst’, een lijst met burgers die niet vanuit, naar of binnen de Verenigde Staten mogen vliegen, is veel omvangrijker dan gedacht. Dat blijkt uit een versie van de lijst uit 2019 die onlangs is buitgemaakt door een Zwitserse hacker en is ingezien door NRC.

De lijst wordt opgesteld door het Terrorist Screening Center – een onderdeel van de FBI – en werd ingevoerd na de aanslagen van 11 september 2001. Op de nu uitgelekte lijst staan namen en geboortedata van individuen wereldwijd die vanwege een mogelijke bedreiging voor de nationale veiligheid door de Amerikaanse Transportation Security Administration (TSA) worden geweerd uit vliegtuigen.

Het aantal echte personen op de lijst is niet precies vast te stellen, maar loopt waarschijnlijk in de honderdduizenden. Meerdere namen staan diverse keren op de lijst, of zijn op verschillende manieren gespeld. Zo komt de Russische wapenhandelaar Viktor Boet zo’n zestig keer voor en de Noorse terrorist Anders Behring Breivik zeker vijf keer. In 2011 meldde de FBI nog dat er 16.000 mensen op de no-flylijst stonden.

Minimaal vijftig Nederlanders

Uit een eerste inventarisatie van NRC blijkt dat er minimaal vijftig Nederlanders op de lijst staan. Onder hen bekende Syriëgangers als Laura H., voormalig lid van de Hofstadgroep Jason Walters, oud-FARC-lid Tanja Nijmeijer en de in 2021 overleden René Roemersma van terreurbeweging RaRa uit de jaren tachtig. De lijst bevat ook onbekende Nederlanders van wie niet duidelijk is waarom zij op de Amerikaanse no-flylijst staan.

Wat verder opvalt is dat overwegend mensen met een Arabische achtergrond in de lijst zijn opgenomen. De vijftig meest voorkomende achternamen zijn Arabische namen.

Er staan ook kinderen op de lijst. Van alle personen en hun eventuele aliassen in het bestand waren er medio 2019 ruim drieduizend minderjarig. De verklaring daarvoor kan liggen in het feit dat de Amerikaanse overheid ook familieleden van terrorismeverdachten verbiedt in of naar Amerika te mogen vliegen. De jongste persoon op de lijst is geboren in 2015.

De no-flylijst wordt in de Verenigde Staten al jaren door mensenrechtenorganisaties bekritiseerd. Ook in Nederland klinkt kritiek. „Het probleem is dat volstrekt onduidelijk is hoe de lijst wordt samengesteld”, zegt hoogleraar politicologie Marieke de Goede van de Universiteit van Amsterdam, die onderzoek deed naar de lijst. „Mensen die er op staan, zijn zich daar bovendien vaak niet van bewust. De Amerikaanse autoriteiten stellen zich op het standpunt dat het geen mensenrecht is om te vliegen of Amerika te bezoeken. Zij bepalen wie er mag vliegen en daar heb je het mee te doen”, aldus De Goede.

Overduidelijke bias

Afgelopen vrijdag maakte de Amerikaanse toezichthouder TSA bekend dat er „een potentieel veiligheidsincident” had plaatsgevonden bij CommuteAir, een lokale vliegmaatschappij in Ohio. Een 23-jarige Zwitserse hacker – die bekendheid verwierf met de alias ‘maia arson crimew’ – had de dag ervoor op haar blog bekendgemaakt een versie van de no-flylijst op een slecht beveiligde server van CommuteAir te hebben gevonden. Ze had daar „uit verveling” rondgekeken, schreef ze. CommuteAir bevestigt desgevraagd de hack. Volgens de vliegmaatschappij betrof het „een verouderde versie van de no-flylijst uit 2019” en is de slecht beveiligde server na het lek „direct offline gehaald”.

Maia arson crimew – die in 2021 in de Verenigde Staten werd aangeklaagd vanwege het hacken van bedrijven – bevestigt in een gesprek via chat-app Signal aan NRC dat ze achter de hack zit. Ze zegt „geshockeerd” te zijn over de inhoud van de lijst, die volgens haar „een overduidelijke bias (vooroordeel) naar namen uit het Midden-Oosten” bevat.

Volgens hoogleraar De Goede wordt de lijst ook onvoldoende opgeschoond. „Ook als verdachten van terroristische activiteiten worden vrijgesproken of hun straf hebben uitgezeten en gederadicaliseerd zijn, worden ze niet verwijderd”, aldus De Goede. „Voor hen geldt kennelijk geen rechtsbescherming.”