„Kies maar een zakje hoor, er is ook groene.” Regisseur Nina Spijkers wijst op het glas met de theezakjes. „Ik heb expres gevraagd of ze deze wilden kopen. Er staan altijd van die mooie spreuken op.” Ze pakt haar telefoon erbij. „Kijk, deze had ik laatst. Kindness is the gift of life. Die heb ik in de groepsapp naar de hele cast gestuurd. Ik zie het als opdracht. Voor de dag.”
We zijn in de foyer van theater Hanzehof in Zutphen, waar Spijkers de laatste hand legt aan haar nieuwe voorstelling Het Achtste Leven (voor Brilka), een theaterbewerking van het gelijknamige boek van Nino Haratischwili. De voorstelling gaat over zes generaties vrouwen uit één Georgische familie, tussen 1900 en nu. Via de lotgevallen van de familieleden komen alle belangrijke historische gebeurtenissen van de twintigste eeuw aan bod.
Het initiatief om Het Achtste Leven (voor Brilka) naar de Nederlandse theaters te brengen kwam van artistiek leider Daria Bukvić. Vanwege overspannenheid kon zij de regie niet op zich nemen, dus nam Spijkers het project over. Daar hoefde ze niet lang over na te denken, vertelt ze. Ze telt af op haar vingers: „Het is muziektheater. Een marathonvoorstelling. Met een onwaarschijnlijk goede, leuke cast. Een boeiend verhaal vol fantastische, sterke vrouwenrollen. Bij een gezelschap waar ik ongelooflijk graag mee werk. Natuurlijk zei ik ja.” Ze wijst naar mijn thee. „Wat staat er bij jou?”
‘Act, don’t react’.
„Ja! Nou, dat bedoel ik. Da’s toch mooi?”
Ja?
„Ja, toch? In plaats van af te wachten, kun je ook zelf leidend zijn in wat je zou willen.”
Is dat voor jou een uitdaging?
„Weet je, ik ben in principe volledig incapabel om regisseur te zijn. Ik heb een uiterst ongemakkelijke relatie met m’n eigen autoriteit. Ik ben toch een pleaser. Dat zit diep. Dat is iets waar veel vrouwen in leiderschapsfuncties last van hebben. Als meisje leer je dat je lief moet zijn, je aan moet passen, leuk gevonden moet worden. Dat thema zit in veel van mijn voorstellingen. In Coriolanus liet ik een vrij stereotypische mannelijke leider vertolken door een vrouw. Dan valt de dubbele standaard op. We groeien op, kijkend naar een masculien soort leiderschap. Het lijkt me goed om te zoeken naar een meer feminiene vorm van leiden. Ook voor mannen.”
Hoe ziet dat eruit, feminien leiderschap?
„De mens is het belangrijkst. De mens gaat vóór het werk. Als je kind ziek is, ga je naar huis. Punt. En werken vanuit harmonie, niet vanuit hiërarchie.”
Welke spreuk heb je zelf?
„Give us the strength to resurrect and rise in our excellence.” Stilte. „Ja, soms zit er een mindere tussen.”
De voorstelling gaat, inclusief twee pauzes, vijf uur duren.
„Ja, het is veel. Het is ook een enorm boek, meer dan 1.200 pagina’s. Alles wat een mens kan meemaken, zit erin. Het is niet per se moeilijker werk, zo’n marathonvoorstelling, maar wel veel méér werk. Ik denk niet dat ik ooit in mijn leven zo hard heb gewerkt als de afgelopen weken.”
Anderzijds helpt de duur van de voorstelling haar ook. „Je hoeft veel minder te duwen als regisseur. Als toeschouwer leer je de personages zo goed kennen dat je op den duur weinig nodig hebt om te begrijpen wat er in ze omgaat. Je werkt een hele voorstelling lang aan het opmaken van een bedje. In het laatste deel hoeven de personages er alleen nog maar in te gaan liggen.”
Welk thema vormt voor jou de kern van dit stuk?
„Er zit een tekst in het boek die eigenlijk niet in de bewerking zat, maar die ik erin gesmokkeld heb. Het gaat over de vraag welke verhalen je besluit te vertellen. Wiens perspectief verdient nu een podium? Voor mij is dat een sleutelscène geworden. Nitsa, de verteller van het verhaal, vraagt zich af hoe het zou zijn als het collectieve geheugen van de mensheid andere dingen had onthouden.” Spijkers citeert uit haar hoofd: „Wat als alle oorlogen en al die ontelbare koningen, heersers, leiders en huurlingen waren vergeten, en er in de boeken alleen mensen waren overgebleven die met hun eigen handen een huis hebben gebouwd, een tuin aangelegd, een giraffe ontdekt, een wolk beschreven of de hals van een vrouw bezongen?” Een glimlach. „Het gaat over de verantwoordelijkheid na te denken over welke verhalen je vertelt, en welke niet. Wat besluit je je te willen herinneren?
„Een ander thema waar we het veel over hebben gehad is intergenerationeel trauma. Hoe je trauma’s doorgeeft aan je kinderen. En hoe ze vervolgens doorwerken in de generaties daarna. Dat laat het stuk goed zien.”
Het is ook een uitgesproken Georgische geschiedenis. Heb je iets met Georgië?
„Voordat ik aan deze voorstelling begon, wist ik helemaal niets over dat land. Nu kan ik er uren over doorpraten. Het is inderdaad een erg Georgisch verhaal. We proberen dat ook te bewaken: dat we het niet vernederlandsen.
„We zingen moeilijke, oude, polyfonische Georgische koorzang in de voorstelling. In Georgië hebben ze een manier van zingen die volstrekt uniek is in de wereld. Die koorzang vormt de hummuslaag van de voorstelling. Zo noem ik het. Daar wortelt alles in, het hele verhaal.
„Georgiërs hebben voor elke gelegenheid een lied. Hun manier van zingen is een soort huilen. Daar kan ik jaloers op zijn. Dan zitten we aan het einde van een repetitiedag, helemaal kapot, met een biertje en sapje en een bak chips rond de tafel, en dan denk ik: in Georgië zouden ze op dit moment met zijn allen een lied gaan zingen. Samen zingen om iets te verwerken. Daar gaat het ook over, de voorstelling. Verwerking.
„En er zitten goede lessen in. Over de geschiedenis van Georgië.”
Lessen?
„Ik wil geen politiek statement maken, maar hoe Rusland om is gegaan en nog steeds omgaat met dat land, dat lijkt toch wel eng veel op wat er momenteel met Oekraïne gebeurt.”
Er is een kijkwijzer aan de voorstelling toegevoegd. Hij is voor 16+.
„Is dat zo? Dat zou wel kunnen, dat komt dan door een van mijn lievelingsscènes. Die is vrij expliciet. Het is een seksscène waarin halverwege de consent verandert, de wederzijdse instemming. Daar gaat het over. Dat is iets wat in het echt vaak gebeurt. Dat is ingewikkeld en interessant. Eerst is iemand er nog wel voor in om seks te hebben met de ander, maar gaandeweg voelt het toch niet goed, en wordt er toch doorgegaan.
„Om precies te laten zien hoe zoiets kan gebeuren, hebben we met de intimiteitscoördinator minutieus aan die scène gewerkt. Over elke beweging hebben we nagedacht, want een kleine beweging kan al maken dat de boodschap die je communiceert verandert. Dat was leuk, om dat zo gedetailleerd te onderzoeken.”
Dat klinkt spannend. Sinds #Metoo zijn we toch vooral bedreven geraakt in het belichten van slachtoffers en het aanwijzen van daders.
„Die stap is nodig geweest, heel nodig. Maar ik denk dat het nu belangrijk is om te gaan kijken naar de grijstinten. De nuance. Wie doet nu eigenlijk wie iets aan, vraag je je af. De ene toeschouwer zou zeggen: zij heeft hem verkracht en verleid, een ander zegt: nee, hij heeft háár verkracht. De waarheid ligt in het midden.”
Daria wilde de voorstelling voor haar moeder maken, ik maak hem voor mijn dochter, heb je gezegd toen je het project aannam. Je dochter is nu dertien maanden.
„Dat is echt levensveranderend. O nee, nu ga ik natuurlijk huilen. Dat komt doordat ik heel moe ben. En we zitten twee weken hier in Zutphen, met overnachtingen. Ik mis haar gewoon erg.
„In het stuk komt een moeder voor die haar kind kwijt is. En iemand die een gedwongen abortus ondergaat. Dat soort scènes snap ik sinds ik zelf moeder ben op een veel dieper niveau.
„Ik heb niet het gevoel dat ik er een andere regisseur van geworden ben. Dat is geruststellend. Ik had me erop voorbereid dat de verandering groter zou zijn. Ik was bang dat ik de noodzaak misschien niet meer zou voelen om nog voorstellingen te maken. Maar dat is niet zo, ik ben er niet minder ambitieus van geworden. Integendeel. Er is een ander soort ambitie bij gekomen: ik wil een voorbeeld voor haar zijn. Een goede, aanwezige moeder én succesvol. Ik wil haar laten zien dat dat kan.”
