Joe Biden zou een tussenpaus zijn. De politicus uit het verleden was de beste man om in 2020 het, volgens Democraten, weergaloze gevaar Donald Trump te bestrijden en de orde te herstellen. Daarna zou hij snel plaats moeten maken. Al was het maar vanwege zijn toen al pauselijke leeftijd.
Zijn politieke adviseurs fluisterden tegen journalisten dat hij maar één termijn in het Witte Huis zou zitten en het daarbij zou laten. Biden (1942) schetste zijn rol bescheiden. „Ik zie mezelf als niets meer dan een brug”, zei hij vier jaar geleden, op campagne in Michigan. „Er staat een heel nieuwe generatie leiders achter me. Zij zijn de toekomst van dit land.”
Die toekomst moet nog langer geduld hebben. Deze zaterdag beginnen de Democraten met hun voorverkiezingen voor de presidentskandidatuur, die Biden zal winnen. South Carolina, de staat waar Bidens kansloos ogende kandidatuur in 2020 gered werd en ‘Joementum’ ontstond, mag de eerste partij-primary houden. In New Hampshire, dat tegen de wil van de Democratische Partij al eerder een voorverkiezing organiseerde, kreeg hij 64 procent van de stemmen, terwijl hij niet op het stembiljet stond. Alleen de opkomst, een voorspeller van enthousiasme voor de kandidaat, is dit weekend spannend.
Waarom is Bidens kandidatuur voor de Democraten zo onvermijdelijk? Is het slim om hem in november opnieuw tegenover Trump te positioneren? Wat pleit voor en wat pleit tegen Joe Biden als kandidaat?
Hij is president en daar win je het in de partij nooit van…
De belangrijkste reden dat Biden weer kandidaat is: hij wil het zelf nog zo graag. „Hij geniet er enorm van wereldleider te zijn”, schrijft journalist Franklin Foer in zijn boek over de eerste twee jaar van Bidens presidentschap. De president is dol op gesprekken met zijn adviseurs, onderhandelingen met senatoren, internationaal gezag en, ja, ook op de status van zijn baan. Hij kreeg met succes wetgeving aangenomen en zijn partij verloor bij de Congresverkiezingen van eind 2022 minder zetels dan gebruikelijk bij zulke midterms. Hij is ervan overtuigd dat hij het, met al zijn ervaring, beter kan dan anderen.
Biden zit sinds 1970 in de politiek. Hij deed in 1988 al een gooi naar het presidentschap en stelde zich in 2008 opnieuw, zonder succes, kandidaat. Waarom met pensioen gaan, als je eindelijk je doel bereikt hebt?
Een zittende president, een incumbent, heeft de voorverkiezingen nog nooit verloren en wordt zelden serieus uitgedaagd. Al die jonge en minder jonge politici in de coulissen weten: daarmee verzwak je je president, je partij én jezelf. Twee regerende presidenten in de moderne geschiedenis kregen wel een stevige uitdager: Jimmy Carter in 1980 en George Bush sr. in 1992. Beiden wonnen hun primaries, maar verloren vervolgens het presidentschap.
Op papier heeft Biden nu twee tegenstanders – het dubbele van waar Trump nog mee te maken heeft. Maar het Congreslid Dean Phillips en zelfhulpauteur Marianne Williamson worden nauwelijks serieus genomen en hebben geen toekomst in de Democratische Partij.
…maar hij is oud. Te oud.
Precies een jaar voor de presidentsverkiezingen, op 5 november, gooide David Axelrod een steen in de vijver. Barack Obama’s legendarische campagneleider tweette zijn „oprechte zorg” en benoemde dat Bidens „grootste risico het enige is waar hij niets aan kan veranderen”. Hij zei hardop waar veel Democraten zich in stilte zorgen over maken; dat Bidens leeftijd de cruciale negatieve factor is in de campagne.
Biden was bij zijn aantreden al de oudste president ooit. Nu is hij 81 jaar en hij zou, mocht hij winnen en gezond blijven, tot zijn 86ste in het Witte Huis kunnen zitten. Politieke volgers zien dat de jaren tellen bij deze bejaarde president. Hij werkt kortere dagen. Hij loopt en spreekt moeizamer en kan nog minder coherent uit de hoek komen dan hij eerder in zijn carrière al deed. Commentatoren maken zich zorgen of hij een intensieve nationale campagne – dit keer niet beperkt door een pandemie – wel aankan. Filmpjes en memes waarin hij over zijn eigen voeten struikelt, bereiken miljoenen mensen.
Het leidt tot twijfels bij 80 procent van de kiezers, inclusief een meerderheid van de Democraten. Is Biden wel fit en competent genoeg voor het belangrijkste ambt? En wat als hij het loodje legt? Voor de Biden-campagne staat niet ter discussie dat vicepresident Kamala Harris ook deze ronde zijn running mate is. De kans is daarmee aanzienlijk dat een zwarte vrouw zonder veel politieke ervaring en met een fletse eerste termijn straks president kan worden. Gezien haar geringe populariteit is zij eerder een risico dan een voordeel voor de Biden-campagne.
Het gevaar Trump is niet geweken…
Biden maakt grapjes over zijn leeftijd, bijvoorbeeld dat hij er al bij was toen de grondwet werd geschreven. Maar een relevanter argument: zijn tegenstander is niet veel jonger. Trump (1946) zou, mocht hij in november winnen, bij aanvang van zijn tweede presidentschap nog ouder zijn dan Biden vier jaar eerder. Ook hij takelt af. Zo verwarde Trump recent zijn Republikeinse tegenkandidate Nikki Haley met de Democratische politica Nancy Pelosi. Bovendien leeft hij aantoonbaar ongezonder dan Biden. Op dit moment zien kiezers zijn leeftijd echter minder als factor. Maar dat de fysieke en mentale capaciteiten van beide kandidaten ter discussie staan, kan het thema neutraliseren.
Belangrijker is dat veel Amerikanen Trump zien zoals Biden hem ziet: een gevaar voor de democratische rechtsstaat en haar fundamentele vrijheden, zoals het recht op abortus. Een dictator in spe, die vooral bezig is met macht en vergelding. Een man die na zijn verlies bij de verkiezingen van 2020 en de Capitoolbestorming van 6 januari 2021 politiek uitgeschakeld leek, maar inmiddels de Republikeinse Partij naar zijn hand heeft gezet. Bidens campagne is gebouwd rond het gevaar dat Trump vormt voor de democratie.
„Als Trump niet meedeed, weet ik niet zeker of ik zou meedoen”, zei Biden in december tijdens een fondsenwerfavond. „We kunnen hem niet laten winnen.” Biden zou er, zo werd gelekt uit zijn omgeving, geen vertrouwen in hebben dat zijn vicepresident Harris of iemand anders van de jonge generatie die hij eerder ophemelde, Trump zou kunnen verslaan. Biden heeft bewezen dat hij het kan.
Los van of dat enige garantie biedt voor de reprise, lijkt de uitspraak van Biden ook een erkenning dat hij zonder Trump als tegenstander misschien weinig meer in Washington te zoeken zou hebben. Peilingen geven aan dat een meerderheid van de kiezers liever geen van beiden op het stembiljet zou zien in november.
…maar Biden is minstens zo impopulair als Trump.
Biden is wat betreft beleid een succesvolle president die beloftes heeft waargemaakt. De Amerikaanse economie draait als een tierelier. Hij heeft ongekende klimaatmaatregelen en infrastructuurplannen kunnen doorvoeren en Amerikaanse banen beschermd tegen Chinese concurrentie. Maar wat overheerst, is het beeld van een incompetente oude man die verantwoordelijk is voor hoge inflatie, die de grens wagenwijd openzette en wiens buitenlands beleid buiten de VS geliefder is dan binnenslands.
Niet alleen Republikeinen zien hem als bron van alles wat er mis is met hun land. Afgaande op vrijwel dagelijkse peilingen lopen ook onafhankelijke kiezers en Democraten bij hem weg. Hij verliest onder zwarte, latino, jongere en randstedelijke kiezers: essentiële groepen bij zijn overwinning in 2020. Zij dreigen niet allemaal op Trump te stemmen, maar zij kunnen ook thuisblijven of kiezen voor zogeheten ‘derde partij’-kandidaten. Biden is ongeveer even impopulair als Donald Trump op diens dieptepunt als president. Zijn approval rating is nog geen 40 procent, terwijl 55 procent hem afwijst.
Vrijwel alle peilers verwachten op dit moment een nek-aan-nek-race tussen Biden, de gematigde staatsman, en Trump, die wordt vervolgd voor 91 strafbare feiten die overwegend te maken hebben met het ondermijnen van de democratie. Hoe is het mogelijk dat Biden electoraal niet de vloer met hem aanveegt, vragen velen zich af.
Deels zijn daar inhoudelijke redenen voor. Sommigen vinden dat de Democratische Partij onder hem cultureel te links is geworden, op het gebied van klimaatverandering, ras- en genderkwesties. Anderen vinden dat hij veel te weinig doet voor gelijkheid in eigen land en internationale onderdrukte groepen als de Palestijnen.
Daarnaast raken familieperikelen en corruptie-aantijgingen aan Bidens statuur. De aandacht die rechtse media continu vestigen op probleemzoon Hunter Biden hebben de president emotioneel en politiek gehavend.
De ‘minste van twee kwaden’- campagne begint pas net…
In 2022 waren er ook al veel zorgen over Biden als blok aan het Democratische been. Het is traditie dat de partij van de zittende president in de tussentijdse verkiezingen een pak rammel krijgt. Onder Bill Clinton (1994) en Barack Obama (2010) – beiden later herkozen – verloren de Democraten het Huis van Afgevaardigden en de Senaat. Voor de midterms twee jaar geleden werd een ‘rode golf’ voorspeld waarmee Republikeinen het Congres zouden overspoelen. Het bleef bij een paar druppels waarmee zij alleen een – onbestuurbaar krappe – meerderheid in het Huis veroverden. Vooral aan Trump verbonden kandidaten faalden.
Ook in 2023 wonnen de Democraten tussentijdse verkiezingen, die grotendeels gingen over het recht op abortus dat door Trump benoemde rechters landelijk afschaften.
Ondertussen loopt Bidens campagnekas vol. Donderdag werd gepubliceerd hoeveel geld de kandidaten in het laatste kwartaal van 2023 ophaalden en besteedden. Voor Biden was dat 33 miljoen dollar (ruim 30 miljoen euro), terwijl Trump 19 miljoen binnenhaalde. Trump moet die grotendeels besteden aan zijn interne strijd met Nikki Haley. Bovendien gaf hij vorig jaar 50 miljoen dollar van zijn aanhangers uit aan advocaten voor zijn vele rechtszaken – ook dat gaat ten koste van zijn campagne.
Bidens campagneteam hamert erop dat peilingen in dit stadium van de race niks zeggen en dat die nog nauwelijks begonnen is. De president heeft net zijn eerste toespraken gehouden en kiest nu pas de aanval.
De Democratische overtuiging is dat, nu blijkt dat Trump zijn eerste voorverkiezingen overtuigend gewonnen heeft en zijn eerste rechtszaak van het jaar verloren, kiezers uiteindelijk voor Biden zullen kiezen als de minste van twee kwaden. „Er is een kracht in onze politiek die sterker is dan de teleurstelling in Joe Biden en de Democraten”, zei de Democratische strateeg Simon Rosenberg in een podcast. „En dat is de angst voor en het verzet tegen -MAGA” – Trumps slogan Make America Great Again, die staat voor de radicalisering van de Republikeinse Partij.
…maar de rollen zijn ditmaal omgedraaid.
Biden verwijt Trump dat hij „geobsedeerd is door het verleden”, maar zelf denkt hij een herhaling van de vorige verkiezingen te kunnen bewerkstelligen. Alleen: de rollen zijn omgedraaid. Met dit keer Trump als de uitdager en Biden als machthebber. Trump zal kiezers trekken die getergder zijn dan vier jaar geleden en niet kwamen opdagen bij de tussentijdse verkiezingen. De aanname dat een reprise in het voordeel van Biden zal uitpakken, lijkt aan het begin van dit verkiezingsjaar verre van zeker.
