Tazewell Thompson over ‘Blue’: zwarte opera over politiegeweld

Hij was niet verrast door het succes van zijn opera Blue, zegt librettist en regisseur Tazewell Thompson – hij was erdoor verbijsterd. Gechoqueerd zelfs. „Ik dacht: wie is er nu geïnteresseerd in het verhaal van een zwarte familie die wordt verscheurd door de dood van hun zoon door politiegeweld?”

Blue, met muziek van componist Jeanine Tesori, beleeft zijn Europese première op 7 november bij De Nationale Opera in Amsterdam. In 2020 bekroonden muziekcritici het werk met een prijs voor Best New Opera en binnenkort volgen nog ensceneringen in Washington (eerder geannuleerd wegens corona) en in Londen. Blue verscheen ook op cd, en zelfs zonder beeld maakt het werk een verpletterende indruk.

Hij hield zijn hart vast, zegt Thompson, bij de première op het Glimmerglass Festival. „Na afloop bleef het stil in de zaal. Je kon mensen horen huilen. Toen kwam het applaus. Het was een artistiek hoogtepunt in mijn leven.” Dat was in de zomer van 2019, een jaar vóór de op video vastgelegde moord op George Floyd en de daaropvolgende wereldwijde verontwaardiging over politiegeweld tegen mensen van kleur. „Maar voor óns was het niets nieuws”, zegt Thompson. „Het is de realiteit van iedere zwarte man in Amerika.”

Aanvankelijk was de vader in Thompsons libretto een sappelende jazzmusicus, net als zijn eigen vader. Componist Tesori vond dat clichématig en deed een suggestie: maak hem politieagent. No way, was Thompsons onmiddellijke reactie. „Een politieagent in mijn opera, dat nóóit. Maar het idee liet me niet meer los. En ze had natuurlijk gelijk: een zwarte politieman, wiens zoon gedood wordt door een collega, dát is het verhaal.”

Thompson sprak verschillende zwarte agenten over hun ervaringen, in Washington DC en in zijn eigen wijk Harlem in New York. „Een agent vertelde me dat zijn tienerzoon niet meer met hem wil praten, omdat hij ‘het uniform van de vijand’ draagt, terwijl zijn vrouw elke dag bidt dat hij levend thuiskomt. Een andere agent legde uit dat de verzekeringsvoorwaarden, voor hemzelf én zijn naaste familie, een belangrijke reden waren om bij de politie te gaan. Vooral tandartskosten, die zijn anders bijna onbetaalbaar. Dat is allemaal in de opera terechtgekomen.”

Geen toneelknechten

In de studio van DNO heeft Thompson net de overgangen tussen de verschillende scènes gerepeteerd. De zangers rijden een doodskist van het toneel, dragen een tafel op. Hij laat hen zelf alle transities doen. „De cast bestaat geheel uit personen van kleur, en toneelknechten zijn meestal wit. Het leek me sterk als de personages hun eigen scènes zouden bouwen, hun eigen verhaal vertellen. Het was nogal een puzzel, maar het heeft goed uitgepakt.”

Hij noemt het „wijs” dat DNO voor deze productie een zwarte regisseur (hijzelf) en dirigent geëngageerd heeft. „Witte dirigenten hebben al genoeg werk”, lacht Thompson. Bovendien is deze dirigent, de Canadees Kwamé Ryan, bijzonder goed. „Ik heb nog nooit zoiets meegemaakt: zijn voorbereiding, de muzikale lagen die hij blootlegt. Zelfs Kenneth Kellogg, die in alle producties van Blue de rol van Father heeft gezongen, zegt dat de maestro hem nieuwe aspecten van het karakter heeft laten horen.” De fysiek en vocaal imposante Kellogg heeft nog meer complexiteit in zijn rol gevonden, vindt Thompson.

Jeanine Tesori schreef meeslepende en veelzijdige muziek voor Blue, waar ook jazz en spirituals een plek in hebben gevonden. Maar waarom is het libretto niet door een componist van kleur op muziek gezet? Het antwoord is simpel, zegt Thompson. „Jeanine had van het Glimmerglass Festival de opdracht gekregen om een opera over sociale spanningen in de VS te componeren. Glimmerglass-directeur Francesca Zambello consulteerde mij over een lijst met potentiële librettisten. Toen vroeg ik haar: waarom sta ík niet op de lijst? Ik had nog nooit een libretto geschreven, maar ik liep al langer rond met dit verhaal. Ik heb twee scènes geschetst en voorgelegd. Jeanine zei meteen: jij moet het libretto schrijven. Dit is jouw verhaal.”

De eerste scène die Thompson voorlegde werd de openingsscène van de opera. Vier vriendinnen die verspreid door het land wonen spreken na lange tijd weer af, omdat een van hen nieuws heeft: ze gaat trouwen. En ze is zwanger. Haar vriendinnen zijn euforisch – tot ze horen dat de man in kwestie een politieagent is. En de baby een jongetje. „Zwarte jongens in de VS hebben een expiration date”, zegt Thompson. Dat is een wrange, verschrikkelijke uitspraak, die echter gestaafd wordt door de cijfers. Als zwarte man in de VS is de politie niet je vriend, maar een bron van constante dreiging. Zwarte ouders hebben met hun zonen ‘Het Gesprek’, waarin ze hen voorbereiden op confrontaties met de buitenwereld en hoe die uit de weg te gaan. Thompson heeft dat gesprek op navrante wijze in zijn libretto verwerkt, wanneer de rouwende Father de waarschuwingen die hij zijn zoon – tevergeefs – heeft meegegeven voor zich uit prevelt.

Hij heeft het zelf talloze malen meegemaakt, zegt Thompson. Staan blijven, ID laten zien. In de metro, bij het New Yorkse Lincoln Center na een concert, in de lobby van een hotel in San Francisco, waar hij nota bene in smoking uit de lift kwam om naar de première te gaan van een voorstelling die hij zelf had geregisseerd. De verhalen zijn verbijsterend en tegelijk dagelijkse realiteit voor miljoenen Amerikanen. Thompson heeft altijd zijn paspoort bij zich, maar één keer nam een agent daar geen genoegen mee: hij eiste een rijbewijs, wat Thompson niet heeft. De situatie dreigde te escaleren, tot een passerende collega-agent ingreep. „Stay out of trouble”, voegden ze hem toe.

Met zulke vooroordelen speelt Thompson in de proloog van Blue, waarin een zwarte man in jeans en een capuchon het podium betreedt en tegenover het – overwegend witte – operapubliek gaat staan. Tesori componeerde omineuze, atypische muziek voor die eerste minuten. Thompson: „Ik denk dat ik weet wat mensen denken als ze hem zien, een zwarte man met een hoodie die hen aanstaart. Het type dat ze weleens op straat tegenkomen. Maar die man kan iedereen zijn, een professor aan de Juilliard School of Music, een dokter, iemand met een eigen zaak, gewoon een of andere kerel in zijn vrije tijd.” Een politieagent, bijvoorbeeld.