‘Superposition’ is een ode aan en een satire op doorgedreven wetenschappelijk positivisme

Hoe werkt handen schudden eigenlijk? De Japanse wiskundigen Madoka Goto en Shihoko Yosumi besluiten om voor hun eerste ontmoeting met hun Nederlandse collega’s Finn en Cecile alvast even te oefenen. Na wat aanvankelijke gêne – waarbij de onderlinge hiërarchie tussen Madoka en Shihoko een rol speelt – experimenteren ze erop los. Onder welke hoek moet de handdruk plaatsvinden? Hoe hard moet je schudden? Wat doe je ondertussen met de rest van je lijf, en met je gezichtsuitdrukking?

De geestige openingsscène zet de premisse van Superposition goed in de verf. In de nieuwe voorstelling van acteur-regisseur Vanja Rukavina volgen we een internationaal team van wetenschappers – twee Japanners en twee Nederlanders – dat op het punt staat een wiskundig model te ontdekken waarmee culturele misverstanden te voorspellen zijn. Om data voor hun werk te genereren, houden ze bij hoe vaak ze tegen culturele verwarring aanlopen. De verwachting is dat het aantal gestaag zal dalen naarmate ze elkaar en elkaars cultuur beter leren kennen, maar zo eenvoudig blijkt het in de praktijk niet te werken.

Een van de zaken die Superposition blijft bevragen is: wat valt er eigenlijk allemaal onder dat bedrieglijke woordje ‘cultuur’? Natuurlijk speelt nationaliteit daar een rol in, maar worden we niet net zo goed gevormd door ons gender, door onze beroepsgroep, door de subculturen waar we onderdeel van zijn? De voorstelling legt subtiel de nadruk op deze meervoudige blik op identiteit door de personages op al deze vlakken te laten botsen. Zo valt Finn duidelijk binnen de ‘nerd’-subcultuur – acteur Bram Suijker geeft hem doeltreffend de bijbehorende houterige motoriek en defensieve sociale houding mee. Zijn worsteling om zich een houding te geven tegenover zijn drie vrouwelijke collega’s bemoeilijkt het sociale contact. Maar ook het verschil in visie tussen statistici Shihoko en Cecile aan de ene kant en theoretici Finn en Madoka aan de andere kant leidt vaak tot misverstanden.

Scène uit de voorstelling ‘Superposition’.

Spannende extra laag

Zo ontpopt Superposition zich tot een moderne zedenkomedie, waarin iedere interactie duidelijk wordt gevormd door de onderlinge verwachtingen en verwarringen, en de individuele identiteit die erachter zit. De wetenschappelijke context voegt daar een spannende extra laag aan toe: de hoop van de personages dat een wiskundig model alle misverstanden, en daarmee alle haat en oorlog, uit de wereld kan helpen, is even naïef als ontroerend.

Maar er zit ook een duister laagje onder. Dat zit in het zogenaamde nul-axioma dat Madoka in haar jonge jaren heeft bedacht, en dat nu door haar protegee Shihoko verder wordt ontwikkeld. Het stelt een mathematica voor waarin alle getallen hetzelfde betekenen, en verschil dus is uitgewist. Dat is natuurlijk de basis voor totalitarisme.

Zodra je je dat realiseert, krijgt het hele wiskundige project iets tragisch: deze sympathieke wetenschappers zijn zo bang voor eenzaamheid en conflict dat ze zich liever in hun conceptuele vesting opsluiten dan dat ze het echte leven instappen.

De kracht van Superposition is echter vooral dat die boodschap nooit te eenzijdig wordt: de voorstelling is daarmee tegelijkertijd een ode aan als een satire op doorgedreven wetenschappelijk positivisme.

https://www.youtube.com/watch?v=cxPraT_Fh3w&t=3s