Statenleden met landbouwbelangen stemmen mee over stikstofbeleid

„Goed om namens de melkveehouderij, kalverhouderij en logistieke sector met minister Staghouwer te kunnen spreken over de toekomst van de rundveehouderij. De sector weet elkaar goed te vinden en wil bouwen aan een vitale toekomst”, schrijft melkveehouder Eline Vedder uit het Drentse Ruinerwold eind mei op LinkedIn. Als lid van de vakgroep Melkveehouderij van boerenbelangenorganisatie LTO vroeg ze in Den Haag aandacht voor de toekomst van de Nederlandse veehouderij.

Korte tijd later, op 1 juni, stemt de Drentse Provinciale Staten in met een motie die het provinciebestuur oproept bij minister Christianne van der Wal (Stikstof, VVD) te lobbyen om in haar stikstofplannen financiële ruimte te maken voor innovatie door boeren – dan hoeven minder agrariërs met hun bedrijf te stoppen, is het idee. Als Statenlid namens het CDA Drenthe stemt Eline Vedder in met de motie. Ook fractiegenoot Ceciel Mentink stemt voor: zij is voorzitter van LTO Vrouw & Bedrijf in Drenthe.

De Drentse landbouw speelt een belangrijke rol binnen de stikstofplannen van het kabinet. Zo moet aan de rand van Natura 2000-gebied Dwingelderveld de stikstofuitstoot tot 70 procent worden teruggedrongen. De uitvoering van het landelijke stikstofbeleid, inclusief uitkopen van boeren, ligt vooral bij de provincies.

Zodra de plannen van Van der Wal bekend zijn, slaat de Drentse CDA-fractie alarm: „Bijsturen moet. Heel stevig”. Er is meer „aandacht voor innovatie” en „perspectief voor onze boeren” nodig, schrijft de fractie.

In strijd met integriteitscode

Drenthe is niet de enige provincie waar boerenbelangen en volksvertegenwoordiging door elkaar heen lopen, blijkt uit onderzoek van NRC. Onder de politici die sinds 2019 in de Provinciale Staten zitting hebben genomen, komen ten minste achttien leden direct uit de agrarische sector. Ze zijn veelal boer. Acht van hen bekleden een betaalde of onbetaalde functie bij een belangenorganisatie. Het gaat in totaal om negen provincies – het enige agrarische Statenlid in Limburg stapte onlangs op, Groningen en Utrecht zijn de uitzondering.

De meeste provincies hebben een integriteitscode die verbiedt dat Statenleden meestemmen met besluiten en moties waarbij ze een direct belang hebben. Zo stelt de Drentse integriteitscode dat een Statenlid „zijn invloed en stem niet mag gebruiken om een persoonlijk belang veilig te stellen of het belang van een ander of van een organisatie waarbij hij een persoonlijke betrokkenheid heeft”.

Uit onderzoek van NRC blijkt dat de achttien agrariërs de afgelopen jaren zonder uitzondering meestemden met besluiten over het stikstofbeleid. Een deel van de Statenleden voert het woord over stikstof en dient moties in met betrekking tot het stikstofbeleid.

Michiel de Vries, hoogleraar bestuurskunde aan de Radboud Universiteit Nijmegen, zegt dat dit hem „problematisch” lijkt. „Het lijkt er dan toch op dat iemand een dubbel belang heeft. Je kunt je afvragen of een Statenlid dat tegelijk bestuurder is bij LTO, zulke besluiten moet nemen.”

De integriteitscodes zijn helder, meestemmen doe je niet als je een belang hebt

„Als je die integriteitscodes over het algemeen ziet, vind ik het nogal opmerkelijk dat dit kan”, zegt Arco Timmermans, hoogleraar public affairs aan de Universiteit Leiden. „Die van Utrecht, Drenthe en Friesland zijn bijvoorbeeld helder: meestemmen doe je niet als je een belang hebt.” Drenthe gaat bovendien nog een stap verder: de code zegt ook dat Statenleden zich moeten onthouden van beïnvloeding van collega-Statenleden in andere fasen van het beleidsproces.

Lees ook: Veevoerbedrijven steunen de boeren: dit zijn de grootste sponsoren

Lobbyist bij veevoergigant

In de Provinciale Staten van Brabant is Roel Gremmen sinds 2019 vice-fractievoorzitter van de VVD. Daarnaast is hij sinds juni hoofd public affairs bij veevoergigant De Heus, een bedrijf dat het massale boerenprotest op 22 juni ondersteunde. Eerder werkte hij voor SecureFeed, een samenwerkingsverband van de mengvoederindustrie waar grote veevoerbedrijven als De Heus en ForFarmers onderdeel van zijn.

In maart 2021 ondersteunde Gremmen een motie die het provinciebestuur opriep te onderzoeken hoeveel stikstofuitstoot afkomstig is uit het buitenland – het zou om een „substantieel aandeel” van 30 procent gaan. In april dit jaar stemde hij voor een motie die opriep „trotse jonge boeren” meer perspectief te bieden, evenals een motie die het provinciebestuur opriep om grond in het bezit van de provincie in te zetten zodat meer boeren duurzaam hun bedrijf kunnen voortzetten.

Gremmen houdt zich aan de gedragscode stelt hij in een reactie: „Alleen als er een rechtstreeks af te leiden eigenbelang is, moet volgens onze griffier van stemmen worden afgezien.” Voor zijn functies bij SecureFeed en De Heus geldt dat volgens hem niet. De griffie heeft zijn dubbelfunctie getoetst en geen problemen geconstateerd, zegt hij.

Het Noord-Hollandse Statenlid Willemien Koning-Hoeve (CDA), melkveehouder in Oudkarspel, was tot eind 2021 tevens landelijk voorzitter van LTO Vrouw & Bedrijf, dat opkomt voor de belangen van vrouwelijke agrarische ondernemers. In de Statencommissie Landbouw wees ze het provinciebestuur er in februari 2021 op dat stikstofneerslag niet alleen door de landbouw komt, maar „bijvoorbeeld ook [van] enorme aantallen ganzen en andere wilde dieren die grote hoeveelheden stikstof in de natuur brengen door uitwerpselen”.

Afgelopen december stelde ze de stikstofuitstoot van Schiphol aan de kaak: zolang die niet goed in beeld is, bestaat volgens haar het risico dat de provincie „de verkeerde kant op stuurt en bedrijven onterecht gaat opkopen”. In een reactie zegt Koning-Hoeve: „Ik opereer namens de CDA-fractie, niet op persoonlijke titel.”

‘Ruimte voor landbouw’

Ook de provincies Zuid-Holland en Flevoland kennen Statenleden met een dubbelfunctie bij een agrarische belangenorganisatie. In Zuid-Holland gaat het om Jaco Kastelein (CDA), melkveehouder, provinciaal bestuurder bij LTO en lid van de ledenraad van landbouwcoöperatie Agrifirm. In juli 2021 diende hij een motie in die opriep „niet alleen te kijken naar de theoretische modellen voor de stikstofdoelstellingen”, zodat er genoeg “ruimte voor de landbouw” overbleef.

Het Zeeuwse CDA-Statenlid Rinus van ’t Westeinde is bestuurder bij fruittelersorganisatie NFO, die zich aansloot bij het boerenprotest in Stroe op 22 juni. Ook is hij vice-voorzitter van belangenorganisatie BoerenNatuur. „Ik zie daar geen probleem in,” zegt Van ’t Westeinde. „Stikstof is een discussie van algemeen maatschappelijk belang.”

Stikstof is een discussie van algemeen maatschappelijk belang

In Flevoland is bloembollenkweker en akkerbouwer Wim Klink (CDA) tevens lid van LTO-kringbestuur Flevoland. Die belangen kunnen weleens botsen met die van de provincie, erkent hij. „Over stikstof voer ik wel het woord, maar over sommige landbouwonderwerpen niet. Dan stemmen we in de fractie af wat de voorzitter in het debat gaat zeggen en als het goed is, zegt hij dan wat ik ook vind.”

Het Friese Statenlid Anne Schelhaas (CDA) runt een melkveehouderij in het veenweidegebied, waar volgens de kabinetsplannen de stikstofuitstoot met 47 procent omlaag moet. Hij vindt dat geen belemmering om te debatteren over stikstof: „Deze discussie gaat heel Nederland aan. Het zou heel slecht zijn als je je daar als agrariër niet mee zou kunnen bemoeien.” Zelf trad hij terug als LTO-bestuurder toen hij de CDA-fractie betrad. „Ik heb dat toen heel bewust gedaan. Ik vind dat niet te combineren.”

De Drentse Statenleden Mentink en Vedder reageerden niet op vragen van NRC.