Het ‘hoofdpijndossier’ van de porno-industrie: controleren hoe oud je bezoekers zijn

„Stel, ik heb een kriebeltje in mijn kruis. Ik ga naar een website.” Jean-Micheal Veen tikt geconcentreerd op zijn scherm. De directeur van het ‘spicy’ online platform F2F (friends2follow) maakt voor de demonstratie op zijn kantoor in het centrum van Amsterdam een nieuw account aan op zijn website. Daarop kunnen gebruikers hun favoriete sterren volgen en tegen betaling beelden bekijken en chatten. Een soort Instagram, maar dan met een betaalmuur en zonder preutse regels die seks verbieden.

Veen is van de Nederlandse school: over seks moet je niet te ingewikkeld doen. Hij laat op zijn mobiel een van de mogelijke oplossingen zien voor een groot dilemma waar online platformen sinds kort mee worstelen door een reeks nieuwe wetten: hoe voldoe je aan de plicht om minderjarigen te beschermen tegen je product, zonder daarbij de privacy van je gebruikers te schenden?

De 35-jarige ondernemer, colbert over coltrui, heeft met zijn software-ontwikkelaars een methode voor leeftijdsverificatie toegepast die F2F binnenkort op de Duitse markt gaat invoeren. Veen geeft desgevraagd een demonstratie – bijzonder in een bedrijfstak die nauwelijks reageert op vragen van journalisten. Hij klikt en komt bij een registratieformulier.

Daar staan de gebruikelijke vragen: e-mailadres, wachtwoord, geboortedatum. Dan komen de voorkeuren: bij de keuze tussen een emoji van een katje voor pussy en een aubergine voor dick klikt Veen op het katje. Hij krijgt een overzichtspagina vol uitdagende maar niet al te expliciete foto’s van goedgevulde decolletés en bikinibroekjes. De explicietere beelden zijn geblurd. Die zijn alleen voor meerderjarige en meestal ook betalende bezoekers.

Als hij zo’n geblurde afbeelding aantikt, springt het verificatiescherm naar voren. „Nu komt het.” Veen moet kiezen tussen het maken van een selfie of het uploaden van een identiteitsbewijs. Hij kiest voor het nemen van een zelfportret ‘in een goed verlichte kamer’ en houdt de telefoon voor zijn gezicht.

Een AI-systeem schat op basis van het beeld in een paar seconden zijn leeftijd. Oud genoeg, hij mag door naar de foto’s mét tepel, zonder zijn ID te hoeven up-loaden. Het gaat snel, concludeert hij tevreden. „Maar je moet wel vijf keer klikken. Als je al met je rechterhand net lekker bezig bent, is dat mood killend.”

Zie daar het probleem voor Veens bedrijf en zijn vele concurrenten. Ze bieden een dienst aan gebruikers die het liefst anoniem blijven, maar die zich nu zullen moeten identificeren.

Achter het commerciële dilemma dat de nieuwe wetten opleveren gaat een botsing tussen grondrechten schuil. Vrijheid van meningsuiting en privacy botsen op controle en beschermingsdrang. Wat is belangrijker? De vrijheid om anoniem te kunnen surfen of het beschermen van kinderen, voor wie je het (deels) opheffen van je anonimiteit moet accepteren?

Koploper in technologie

In de beginjaren was het internet vooral een anonieme vrijplaats vol democratische en liberale idealen. Daarbinnen liep de online porno-industrie voorop in de technologische ontwikkelingen. Door de grote vraag van gebruikers was er ruimte om vroeg te experimenteren met onder meer online betalingen en het uitwisselen van beelden. En internet was bevrijdend voor seksuele minderheden.

De keerzijde van die ongebreidelde vrijheid tekende zich het afgelopen decennium steeds nadrukkelijker af. Toen Facebook gratis internettoegang aanbood in Myanmar, leidde dit tot een stroom haatberichten die weer uitmondde in genocide op de Rohinya-minderheid. Verkiezingen werden beïnvloed door desinformatie die zich via sociale media verspreidde. En overal ter wereld zijn dramatische verhalen te vinden over tieners die zelfmoord pleegden nadat ze het slachtoffer werden van wraakporno of andere vormen van online getreiter.

Daar moest wel een reactie op komen. In de hele westerse wereld zijn wetten bedacht om deze uitwassen in te dammen. Grote online platformen zijn geen neutrale doorgeefluiken meer en moeten hun verantwoordelijkheid nemen. En anonimiteit is uit.

Een van die wetten is de in 2022 aangenomen Digital Services Act (DSA) van de Europese Unie. Daarin staat bijvoorbeeld dat platformen, zoals Instagram, Google of TikTok, beter en transparanter moeten modereren. De verspreiding van desinformatie en illegale inhoud zoals terroristische propaganda moeten ze aanpakken.

Lees ook Meer keuzemogelijkheden: hoe een nieuwe wet je controle moet geven over wat je online ziet

De bescherming van kinderen krijgt in het bijzonder aandacht in de DSA. Platformen moeten ervoor zorgen dat „schadelijke inhoud” niet langer toegankelijk is voor minderjarigen. Goksites zijn bijvoorbeeld schadelijk, de verkoop van alcohol ook. En porno dus, waardoor de seksindustrie -– dit keer ongevraagd – wederom in de voorhoede zit van de ontwikkeling van het internet.

Internetdiensten zullen aan leeftijdsverificatie moeten doen om te weten aan wie ze die ‘schadelijke’ inhoud wel of niet kunnen laten zien. Maar hóé de bedrijven dat moeten doen, staat niet in de wet. En ook niet hoe dat zich verhoudt tot het recht op privacy. De behoefte daaraan is bij gebruikers van adult entertainment een stuk groter dan bij bijvoorbeeld handelaars in tweedehands kleding. Zij voelen direct hoe de nieuwe eisen botsen met dat grondrecht.

Het is duidelijk dat het niet afdoende is om bezoekers van je site te vrágen of ze 18-plus zijn, want dan jokken ze, zegt Jean-Micheal Veen. Hij praat er geregeld over met de Amerikaanse Free Speech Coalition, een lobby-organisatie voor de seksindustrie. In de Verenigde Staten hebben tientallen overwegend conservatieve staten de afgelopen maanden eigen leeftijdsverificatiewetten ingevoerd. In de praktijk zorgde dit ervoor dat grote pornosites bezoekers uit die staten zijn gaan weren en dat gebruikers die blokkades massaal zijn gaan omzeilen.

Serial entrepreneur

Veen heeft eerder een telecombedrijf opgericht. Dat is verkocht, en hij heeft de smaak van het ondernemen te pakken. Want als je eenmaal doorhebt hoe je technologie kunt uitbouwen tot een succesvol bedrijf, dan kun je die kennis op verschillende takken toepassen, legt hij uit. Serial enterpreneur worden.

Met een aantal collega-ondernemers had hij een softwarebedrijf dat klussen deed voor de luchtvaartbranche. Tijdens corona vielen die weg. Veen en zijn compagnons zagen dat online seks ondertussen toptijden beleefde.

Veel mensen waren eenzaam en misten contact tijdens lockdowns. Voor sekswerkers bleek het verkopen van video’s intussen een uitkomst toen ze hun klanten niet meer fysiek mochten bedienen.

De ondernemers bedachten een platform dat draait om de interactie tussen volgers en de specifieke creators waar ze fan van zijn. Die proberen ze voortdurend te verleiden te betalen voor exclusieve beelden. Daarmee verschilt F2F van gratis sites zoals Pornhub, waar een gebruiker video’s van willekeurige modellen aanbevolen krijgt op basis van wat hij aanklikt en zijn voorkeursgenres.

Veen praat zelfverzekerd en doelgericht. „Het is gewoon een social mediaplatform.” Maar er is een belangrijk verschil met de grote bekende diensten. „In de gebruikersvoorwaarden van bijvoorbeeld Instagram staat dat het onderbroekje aan moet blijven. Bij ons staat dat er niet.”

F2F had de techniek, maar het ontbrak nog aan inhoud. Via-via kwamen de ondernemers in contact met twee modellen die al zeer succesvol waren met het verkopen van beelden op het platform OnlyFans, tot ze daar plotseling vanaf gegooid werden. Een reden kregen ze niet te horen, maar OnlyFans worstelde met het imago van pornoplatform.

‘Van principes kun je geen brood kopen’, staat op een Delfts blauw tegeltje in de plantenbak in vergaderzaal

„Respectloos”, zegt Veen. F2F ontwikkelt het platform meer in samenspraak met de influencers, waarvan een aantal ook aandeelhouder is. Daardoor voelen die zich veiliger.

In het pas verbouwde F2F-kantoor aan een gracht werken hoofdzakelijk marketingmensen en software-ontwikkelaars. Een typische tech-startup. Met een paar knipogen. ‘Van principes kun je geen brood kopen’, staat op een Delfts blauw tegeltje in de plantenbak in vergaderzaal ‘Stormy’, vernoemd naar Stormy Daniels, de artiestennaam van de pornoster die zwijggeld van Donald Trump kreeg. Kantoorhond Maurice loopt kwispelend tussen de bureaublokken.

In twee jaar tijd heeft F2F zo’n 1,3 miljoen gebruikers weten te registreren, twintigduizend creators aan zich gebonden en dertig mensen in dienst kunnen nemen. Dit jaar hoopt het bedrijf voor het eerst winst te maken op een verwachte omzet van 40 miljoen euro.

Leeftijdsverificatie vormt nu, zoals Veen het noemt, een „hoofdpijndossier”. Dat is niet iets waar mensen die met de gordijnen dicht naar porno surfen op zitten te wachten. „Het zit toch nog wel een tikkeltje in de taboesfeer”, formuleert Veen eufemistisch. Dan gaan ze liever naar een site waar dat niet hoeft. Zeker in de porno-industrie zijn er altijd bedrijven die een server weten te vinden in een oord met minder strenge regels.

En dus wordt naarstig gezocht naar technische trucs waarmee leeftijd kan worden vastgesteld zonder bezoekers weg te jagen. En zonder de marges al te veel te drukken, want het kost geld als je miljoenen bezoekers bij elk bezoek opnieuw moet verifiëren.

Huisregels

Eind februari is een groot deel van het bedrijfsleven achter de adult entertainmentindustrie bijeen voor The European Summit (TES) in Cascais, een kustplaats in Portugal. In een groot Y-vormig vijfsterrenhotel opgetrokken uit glas en hagelwit staal kunnen ze panelsessies en workshops bijwonen over de uitdagingen van het vak. Pornosterren zijn er niet te vinden. Expliciete naaktbeelden zijn zelfs strikt verboden, staat in de huisregels. De enige billen die voorbijkomen, zijn van de Braziliaanse danseressen die aan het eind van de dag een act doen. TES is een beurs voor de businesskant.

Op het programma staan veel sessies over leeftijdsverificatie, maar ook over hoe je AI kunt inzetten om meer bezoek naar je site te trekken en hoe je belastingvoordeel kunt krijgen door je op Cyprus te vestigen. In een lange, zonnige lounge proberen tientallen standhouders van advertentiebedrijven en financieel dienstverleners nieuwe klanten te werven. Zij bieden oplossingen voor de andere hoofdpijndossiers van de porno-industrie: die wordt geweerd op mainstream advertentienetwerken zoals die van Google. En de bekende banken hebben, uit angst voor witwaspraktijken, weinig zin om betalingen voor pornosites te verwerken.

Veen laat de meeste sessies dit keer voor wat ze zijn. „Het is voor de contacten alleen al goed om hier je gezicht te laten zien”, zegt hij. Aan de gesponsorde open bar vinden de royaal gevulde glazen witte wijn en gin-tonics al voor één uur ’s middags gretig aftrek. Een trusted space, noemt Veen het, een warm bad – ook al is de onderlinge concurrentie stevig. „Door het sociale stigma hebben we ons buiten deze industrie vaak te verdedigen. Hier hoeft dat niet.” De beurs heet niet voor niets ‘The European Summit’: wie iets wil organiseren voor de naaktindustrie kan maar beter vage termen gebruiken, anders is het lastig om locaties te boeken.

Rond het onderwerp leeftijdsverificatie heerst onder beursgangers een gelaten sfeer. Verificatiebedrijven met namen als Outdid, Yoti en VerifyMy proberen de site-uitbaters wakker te schudden over de nieuwe regels. Tegelijkertijd proberen ze ieder hun eigen oplossingen te verkopen, waarbij gebruikers wel hun identiteitsbewijs moeten scannen, maar de pornosite vervolgens alleen een seintje krijgt of de gebruiker oud genoeg is of niet.

„Vorig jaar was ik hier ook”, zegt Gavin Worrall van leeftijdschecker VerifyMy tijdens zijn goed bezochte presentatie in een kaal zaaltje. „Toen zei iemand ‘I don’t give a fuck’ tegen me, omdat het volgens hem niet zou gaan gebeuren. ‘It’s just talk’, omdat het hier al jaren over gaat. Maar die dagen zijn voorbij. Je zult beboet worden als je niks doet.”

De sfeer is gespannen tijdens een presentatie door de Britse toezichthouder Ofcom over de nieuwe Online Safety Act, die ook al een verplichting tot leeftijdsverificatie heeft. Als nukkige pubers hangen enkele bezoekers onderuitgezakt in hun kuipstoel. Aan de hand van slides lichten de toezichthouders toe wat er moet gebeuren. Websitebezoekers vragen of ze oud genoeg zijn, zoals tot nu toe gebruikelijk? Dat is niet langer voldoende. Een identiteitsbewijs of een gezichtsscan wel.

Hebben ouders niet zelf een verantwoordelijkheid om porno te blokkeren op de apparaten van hun kroost, vraagt een bezoeker zich hardop af. Een ander wil weten of het deze keer echt menens is. „Er is al vaker geprobeerd dit soort wetten in te voeren en elke keer mislukte dat.” En zorgt dit er niet voor dat bezoekers straks uitwijken naar schimmigere sites die zich aan geen enkele regel houden? „Jullie kunnen niet achter iedereen aan gaan.”

Een man op de eerste rij reageert geprikkeld op het herhaaldelijke gebruik van het woord „porno” tijdens het praatje. „Ik kom al zo’n 15 jaar bij deze conferentie en dit is de eerste keer dat ik het woord ‘pornografisch’ hoor. Dat verrast me, want het heeft een denigrerende connotatie. Het voelt beschuldigend. Niet alles is neuken.” Zo bedoelen we het niet, sust de Ofcom-vertegenwoordiger. „Zo staat het in de wet. Er zit geen waardeoordeel in.”

De vragen laten zien hoe ver de industrie afstaat van het wetgevingsproces. De Ofcom-medewerkers moeten keer op keer uitleggen dat zíj niet bepalen wat er in de wet staat. Die is aangenomen door het parlement. Voor onderhandelen is het te laat.

Lobbycircus

Tussen 2021 en 2022 werd in Brussel over de Digital Services Act onderhandeld. Techreuzen gaven tientallen miljoenen uit aan beïnvloeding van leden van het Europarlement, de Europese Commissie en nationale regeringen. Ook organisaties die strijden tegen kindermisbruik en voor kinderrechten roerden zich. Soms lieten ze kinderen het woord voeren. Of ze namen slachtoffers van misbruik mee.

Pornobedrijven ontbraken in Brussel. „Deze sector doet zijn zaken in de verborgenheid. Het is vaak al moeilijk om hun adressen te achterhalen”, zegt Renate Nikolay. De Duitse jurist is adjunct-directeur-generaal bij de Europese Commissie en betrokken bij de DSA-handhaving.

Het lastigste deel van de onderhandelingen ging over de mogelijkheden voor op individuen gerichte advertenties. Sommige Europarlementariërs wilden dat helemaal verbieden. Maar dat raakt direct aan het verdienmodel waarop gratis internetdiensten zoals Google en Facebook zijn gebouwd. Uiteindelijk kwam het tot een zwaar belobbyd compromis, waarbij gerichte advertenties alleen voor kinderen verboden werden.

Over de wetsonderdelen die de pornosector raken, de regels die ervoor moeten zorgen dat het internet veiliger wordt voor kinderen, was veel minder discussie. Want wie is er nu tegen het beschermen van kinderen?

Het woord ‘leeftijdsverificatie’ komt in de uiteindelijke wettekst maar één keer voor. En dat is geen toeval. „Als je dat woord in Brussel gebruikt, rent iedereen de kamer uit”, waarschuwt een hoge diplomaat van de Europese Commissie, die niet met naam genoemd wil worden. „Het wordt een moeilijk gesprek met een autocratie als China als je zelf ook je burgers monitort. Daar moet je van wegblijven.”

Pornosites in het vizier

Onder de DSA geldt: hoe groter het online platform, hoe meer verantwoordelijkheid om maatschappelijke gevaren te voorkomen. Platformen met meer dan 45 miljoen bezoekers per maand vallen onder het speciale regime voor de Very Large Online Platforms (VLOPs) en daarmee direct onder het toezicht van de Europese Commissie, die forse boetes kan uitdelen. Brussel heeft de handhaving naar zich toe getrokken.

In april 2023 wees de Commissie de eerste negentien reuzen aan. Daaronder TikTok, Facebook, Twitter, Instagram, Wikipedia en Google. Dat gebeurde op basis van bezoekersaantallen, die de bedrijven zelf moesten bekendmaken. Pornosites ontbraken in die lijst.

Opvallend, vond de Italiaanse strafrechtadvocaat Alessandro Polidoro (32) uit Napels. Want in vrijwel elk rijtje staan pornosites in de top tien van meest bezochte websites ter wereld. En vaak komen de bezoekersaantallen boven de 100 miljoen per maand. „De meest bezochte pornosite ter wereld, XVideos, zit nota bene in de EU, in Tsjechië. Hoe graag ik ook zou willen geloven dat Europeanen meer naar Wikipedia kijken dan naar porno, dat kon niet kloppen.”

Mensen jonger dan hij hebben hun kennis over seks hoofdzakelijk via porno opgedaan, benadrukt hij. Hij is niet conservatief, maar dat is niet iets waar hij blij over is. „De inhoud is niet bepaald educatief bedoeld. Pornoplatformen zijn geen kaasfabrieken. Het gaat over iets intiems, dat impact heeft op de psyche.”

Polidoro doet veel zaken met betrekking tot cybercrime en databescherming. Daarnaast is hij activist voor digitale mensenrechten. Een snelle enthousiaste prater, die veel weet. De wereld van online seks is een van zijn specialisaties. De geheimzinnigheid van pornoplatformen over de data die ze verzamelen en hoe ze die gebruiken, is een van zijn frustraties. 

Ik zou graag willen geloven dat Europeanen meer naar Wikipedia kijken dan naar pornoAlessandro Polidoro strafrechtadvocaat

In 2019 was hij betrokken bij een groep academici die het algoritme van Pornhub onderzocht op seksisme. Daarbij merkten ze hoeveel pornoplatformen weten over hun gebruikers. De aanbevolen filmpjes zijn niet alleen afhankelijk van de termen waarop bezoekers zoeken en klikken, maar van het profiel dat van ze opgebouwd wordt. Via kijkgedrag worden aannames gedaan over seksuele voorkeur. Dat levert databases op vol gevoelige informatie, die verhandeld en gestolen kan worden, zegt Polidoro. Hij begon over de privacyschendingen een campagne onder de naam Stop Data Porn. En een rechtszaak tegen Pornhubs moederbedrijf Aylo, die nog loopt.

De DSA is juist bedoeld om veel van die zaken aan te pakken. Polidoro was dan ook stomverbaasd dat de Europese Commissie geen pornoplatformen had aangewezen als megaplatform. „Waarom stonden ze niet op de lijst? Omdat ze zelf hun bezoekcijfers moesten rapporteren en dat niet deden? Of omdat pornografie een taboe-onderwerp is?”

Samen met activisten van bijna veertig ngo’s voor digitale mensenrechten en sekswerkers kwam hij in actie. Ze besloten de Europese Commissie middels een open brief wakker te schudden. De snelheid waarmee de Commissie daarop reageerde was „indrukwekkend”, zegt Polidoro. Binnen een paar maanden, daags voor kerst 2023, werd een tweede groep bedrijven onder het strenge VLOP-bewind gesteld. Dit keer was het een kort lijstje met alleen drie pornoplatformen: Pornhub, Stripchat en XVideos. „Ik mag graag denken dat wij dat proces hebben versneld”, zegt Polidoro lachend, hoewel hij verwacht dat er nog meer pornosites zullen volgen.

Terwijl we aan de wet werkten, wisten we best dat die ook pornoplatformen zou raken, nuanceert de Brusselse ambtenaar Renate Nikolay de overwinning van de ngo’s. Bij de Europese Commissie leidt ze de Age Verification Taskforce. Maar het ging bij de pornoplatformen wat anders dan bij de andere bedrijven, vertelt ze in haar lichte kantoor in Brussel. „Ze gaven hun gebruikersaantallen niet. Wij moesten dus iets ontwikkelen om daar toch achter te komen.”

Details over de onderzoeksmethode mag Nikolay niet geven. De pornosites zijn rechtszaken begonnen tegen het besluit en bestrijden de bezoekersaantallen van meer dan 45 miljoen per maand, waardoor dat gevoelige informatie is. Maar Nikolay klinkt zelfverzekerd over het huiswerk van de Commissie. „Je kunt als toezichthouder niet vanuit de heup schieten.”

Geen perfecte manier

De technologische heilige graal die een uitweg biedt uit het dilemma is nog niet gevonden. „Er is nog geen perfecte manier om leeftijdsverificatie uit te voeren”, zegt Nikolay. „Je wilt dat het betrouwbaar is en dus de leeftijd écht verifieert én dat de privacy is beschermd.” Ze is voorzichtig hoopvol over de Europese digitale identiteit, de zogenoemde id-wallet, die in hoog tempo wordt ontwikkeld. Vanaf 2026 moet iedere EU-burger daarmee kunnen inloggen bij online platformen en overheidsdiensten, zonder dat die extra data over de gebruiker krijgen. Tot die tijd bestaat het risico dat verificatie-eisen juist leiden tot nog meer dataverzamelingen door techreuzen.

Lees ook Veilig gegevens delen? Straks heeft iedereen zijn digitale identiteit in een ‘wallet’ op zijn telefoon

Ondernemer Jean-Micheal Veen tikt op zijn telefoon en zucht een beetje geïrriteerd. „Apple en Google wéten alles nu al van je. Hoe moeilijk is het om ze ‘in browser’ ook te laten bevestigen of je meerderjarig bent?” Het zou zijn branche een hoop gedoe schelen. Als die Europese id-wallet er is „gaan we allemaal op dag één over”, voorspelt hij.

Eigenlijk is geen van de betrokkenen enthousiast over leeftijdsverificatie. Het lijkt een tamelijk absoluut en technologisch antwoord op een maatschappelijk vraagstuk. In de gesprekken over seks begint uiteindelijk iedereen over onderwijs, de verantwoordelijkheid van ouders en de grote digitale vaardigheden van jongeren, die vrijwel elke online horde toch wel zullen weten te nemen.

„De oplossing is niet in techniek of wetten te vatten, maar is cultureel”, meent Polidoro. „We willen óók dat kinderen digitaal savvy zijn en kunnen deelnemen”, beaamt Nikolay. En Veen – die zich in reactie op de wetten wel genoodzaakt ziet naar technologie te grijpen – mist een eerlijk gesprek over porno en online veiligheid van kinderen. In Amerikaanse staten die leeftijdsverificatie eisen is het tenminste duidelijk. „They just hate porn.”

Bij Europa past die preutsheid niet. Hoog tijd voor een open gesprek over seks.

Lees ook Help, mijn kind kijkt porno

Delen Mail de redactie