Start-up Lightyear ging verder, maar een groot deel van het personeel bleef achter

Op vrijdagmiddag 3 maart komen de teleurgestelde berichten binnen in het interne chatkanaal van Lightyear-personeel. „Ik ben ook afgewezen. Tot zover het idee dat iedereen die het wil een contract zou krijgen.” „Welkom bij de afwijzingclub!” „Dit is belachelijk.”

Anderhalve maand eerder is hun werkgever Lightyear failliet gegaan. De mensen die in de chat reageren, zijn afgewezen om in allerlei functies aan de slag te gaan bij de doorgestarte versie van de start-up die zonneauto’s maakte. Het personeel kan ook niet aan de slag bij een technisch uitzendbureau dat werknemers van Lightyear zou overnemen.

De frustratie is groot. Bij het personeel is in e-mails de indruk gewekt dat ze in ieder geval een contract zouden krijgen bij het uitzendbureau. „Het probleem is niet de afwijzing”, schrijft een werknemer in de chat. „Maar de cultivering van het idee dat iedereen een contract zou krijgen.”

„Mijn gedachten gaan uit naar iedereen die op een aanbod wachtte voor hun visum”, schrijft een vrouwelijke werknemer. „Hopelijk vinden jullie snel een nieuwe baan.”

Lightyear was jarenlang een van de bekendste start-ups van Nederland. Het bedrijf dat auto’s met zonnepanelen op de markt wilde brengen, kon rekenen op veel interesse van politiek, pers en investeerders. Tot het begin januari ogenschijnlijk uit het niets failliet ging. Het overgrote deel van de 650 werknemers verloor hun baan.

De gang van zaken omtrent het faillissement en het massaontslag leidde tot grote frustratie onder werknemers, blijkt uit gesprekken die NRC voerde met vijf oud-medewerkers, drie andere betrokkenen, en uit mails en chatgesprekken die zijn ingezien. De geïnterviewden wilden niet met hun naam in de krant uit angst hun positie op de arbeidsmarkt te schaden.

Werknemers kregen na het faillissement wekenlang nieuwe contracten voorgespiegeld. Toen die er uiteindelijk niet kwamen, leidde dat tot veel woede richting het management: het personeel voelde zich aan het lijntje gehouden. Het moeilijkst was dit voor werknemers van buiten de Europese Unie, die met spoed een nieuwe baan zochten om in Nederland te mogen blijven.

„Ze hebben ons behandeld alsof we niks waard waren”, vertelt een Turkse man die als ingenieur bij de start-up werkte. „Er is met ons leven gespeeld.”

Techbeurs in Las Vegas

De CES-techbeurs in Las Vegas is een van de belangrijkste techbeurzen ter wereld. Begin januari staat Lightyear er in de schijnwerpers. Topman Lex Hoefsloot is er aanwezig met een delegatie van een tiental werknemers. Lightyear kondigt aan snel een model voor de massamarkt te willen produceren. Aanwezigen roemen de slimme innovatie en prins Constantijn, bekend techambassadeur, neemt even plaats achter het stuur.

Wat bijna niemand weet, is dat er bij Lightyear intern nog nauwelijks geld uitgegeven mag worden. Het gaat financieel helemaal niet goed. Er is dringend een nieuwe kapitaalinjectie nodig. Dat die niet komt, blijkt enkele dagen na de techbeurs ook voor de buitenwereld: op 23 januari maakt Lightyear bekend dat het surseance van betaling moet aanvragen.

Het nieuws verrast velen in Nederland. Lightyear, voortgekomen uit een studentenproject van de TU Eindhoven, geldt als succesvolle start-up. Het heeft eind 2022 op kleine schaal auto’s in productie genomen bij een contractfabrikant in Finland. Het heeft prominente investeerders als overheidsfonds Invest-NL en familiebedrijf SHV, en haalde sinds de oprichting in 2016 meer dan 200 miljoen euro op. Oprichter en topman Hoefsloot (32) wordt bij tv-programma College Tour neergezet als een jonge Nederlandse Elon Musk.

In de praktijk is het bedrijf nog wankel. Lightyear is in het jaar voor het faillissement snel gegroeid. Onder leiding van de jonge oprichters heeft het honderden mensen aangenomen uit binnen- en buitenland. Het zoekt ingenieurs, softwareontwikkelaars, experts op het gebied van zelfrijdende auto’s – alles.

Foto Merlin Daleman

Veel mensen die bij Lightyear komen werken kiezen heel bewust voor het bedrijf. De salarissen liggen er lager dan bij andere bedrijven, maar dat maakt veel twintigers en dertigers niet uit. „Ik geloof heel erg in de mission”, zegt een jonge Turkse vrouw die op de marketingafdeling werkte. De plannen om wegverkeer te vergroenen met een unieke auto spreken tot de verbeelding. Recruiters strikken naast Europeanen ook veel mensen uit India, en met name uit Turkije: daar bevindt zich een goed ontwikkelde auto-industrie. Deze mensen beginnen in Nederland een nieuw leven . „We hebben onze hele inboedel overgevlogen”, vertelt de Turkse man. Hij werkte sinds afgelopen zomer als ingenieur bij Lightyear.

De snelle groei van het bedrijf leidt in 2022 intern hier en daar tot opgetrokken wenkbrauwen: is het slim zoveel mensen van zo ver weg te laten komen als de toekomst nog ongewis is? Met deze strategie lopen de kosten bovendien enorm op. In augustus 2022 heeft het bedrijf nog 85 miljoen euro opgehaald bij investeerders, maar dat is in januari dus op. Als de groep financiers van augustus, waaronder Invest-NL, besluit geen nieuw geld in het bedrijf te stoppen, is het half januari plots klaar. Uit het faillissementsverslag zal later blijken dat in 2022 een verlies van 63 miljoen euro is geleden.

Echt een missiegevoel

Veel werknemers zijn bijna net zo verrast als de buitenwereld. „Sommigen van ons kregen pas vlak na hun verhuizing te horen dat het bedrijf failliet was”, zegt de Turkse ingenieur. De top had in e-mails wel gezegd dat er sprake was van geldnood, maar ook dat de verwachting was nieuw geld op te halen. „Waarom ga je naar Las Vegas als het zo slecht gaat?”, zegt een vrouwelijke auto-ingenieur uit India. Naar eigen zeggen kocht ze precies op de dag dat Lightyear het faillissement aankondigde een huis met haar vriend. In januari kwam er geen salaris, waardoor haar vriend de eerste hypotheekaflossingen in zijn eentje moest betalen.

Sommigen van ons kregen pas vlak na hun verhuizing te horen dat het bedrijf failliet was

De Turkse marketingwerknemer zegt dat ze aan het begin van haar baan is gewaarschuwd dat het om een start-up ging met een onzekere toekomst. „Maar ook dat ze tijdig zouden communiceren over een eventueel faillissement.”

Veel personeel geeft na het faillissement niet direct op: op LinkedIn delen ze massaal een door het bedrijf gemaakte video waarin ze hun vertrouwen in de zonnewagen van Lightyear uitspreken. De saamhorigheid was bij Lightyear altijd al groot – er heerst echt een ‘missiegevoel’, zeggen betrokkenen – maar lijkt door het faillissement alleen maar te groeien. Er wordt een pot gestart voor mensen die direct in de problemen komen met huur of leningen: per Tikkie wordt al snel meer dan 5.000 euro opgehaald.

Lees ook: Lightyear, producent van zonneauto, liep vast in groeispurt

Al snel wordt duidelijk dat de top en de curator werken aan een doorstart. Bij werknemers groeit dan het gevoel dat misschien sprake is van een tijdelijke tegenslag. Sterker, in februari volgt een belofte van een nieuw contract: een deel van het personeel kan aan de slag bij het nieuwe bedrijf, een deel kan via een constructie met uitzendbureau Akkodis – onderdeel van Adecco – elders aan de slag. Het idee: als Lightyear weer groeit, kan deze groep terugkeren.

In een e-mail spreekt de Akkodis-topman van een „oplossing” voor het behouden van „alle onderscheidende eigenschappen” van werknemers van Lightyear. Een van de managers verantwoordelijk voor ‘happiness’ bij Lightyear schrijft dat Akkodis aanbiedt „alle Lightyear-werknemers die dat willen” een contract te geven, met „goede secundaire arbeidsvoorwaarden”. Het is bovendien „goed voor Lightyear als zoveel mogelijk mensen bij Akkodis tekenen”: dat personeel kan later weer bij Lightyear aan de slag. De curator heeft begin februari al geschreven dat hij „oprecht goede hoop heeft dat de meerderheid van het personeel” bij Lightyear terechtkan in een doorgestarte vorm.

‘Liever direct ontslagen’

Op 3 maart krijgen honderden werknemers van Lightyear dezelfde mail. Akkodis biedt hen geen contract aan.

Eigenlijk had ze het moeten zien aankomen, denkt de vrouwelijke Turkse marketingwerknemer: bij het faillissement hoorde ze al dat Lightyear bij een doorstart vermoedelijk zonder marketingafdeling verder zou gaan. Maar door de berichten van de curator kreeg ze nieuwe hoop. „De teleurstelling moest ik echt verwerken. Ik heb met zo veel plezier bij Lightyear gewerkt.” Na het ontslag ging ze meteen op vakantie. „Ik ben nu weg om bij te komen.”

In de bedrijfschatgroep reageren die dag tientallen werknemers gefrustreerd en verbaasd: allemaal hebben ze dezelfde mail gekregen. „Dit is het slechtste verwachtingsmanagement dat ik ooit heb gezien.” „Het lijkt erop alsof ze nooit van plan waren iedereen aan te nemen”, zegt een ander. „Wil je überhaupt wel werken voor een bedrijf als dit?”.

Zo gaat het maar door. „Ons werd gevraagd te helpen door niet al weg te gaan bij Lightyear, maar uiteindelijk zijn we opnieuw achtergelaten.”

Werknemers hebben het idee dat ze loyaal zijn gebleven, maar dat het bedrijf niet eerlijk is geweest. „Ik kreeg veel hoop, maar ze hadden helemaal niks te bieden qua contracten”, zegt de vrouwelijke werknemer uit India.

Voor de groep van buiten de EU is het faillissement extra pijnlijk en stressvol: zij zijn voor hun visum afhankelijk van nieuw werk. Werknemers hebben kostbare tijd verloren door het wachten op Akkodis. „Ik was liever direct ontslagen”, zegt de Turkse man die als ingenieur werkte. „We hadden drie maanden de tijd om nieuw werk te vinden.”

Foto Merlin Daleman

De Indiase werknemer vertelt hetzelfde verhaal. Ze is een van de weinigen die nog altijd geen werk heeft, ondanks vele sollicitaties. Veel mensen zijn in de overspannen arbeidsmarkt rondom Eindhoven aan de slag gegaan, bij namen als VDL, Ebusco of Vanderlande. Maar niet iedereen had dat geluk. „Op 31 mei loopt mijn visum af.”

Wat er precies is misgegaan tussen Lightyear en Akkodis blijft onduidelijk. In de chatgroep zegt topman Hoefsloot dat het erop lijkt „dat Akkodis intern wat problemen had of dat er veel meer sollicitanten waren dan ze verwacht hadden”. Later deelt Hoefsloot een Google Docs-document in de chat, waar mensen die op zoek zijn naar een baan hun gegevens in kunnen zetten om hulp te krijgen.

Technologie-directeur Arjo van der Ham (31), ook een van de oprichters, schrijft later dat het hem spijt en dat Lightyear fouten heeft gemaakt. Er is volgens hem nooit afgesproken met Akkodis dat iedereen een contract zou krijgen.

De gang van zaken, van Las Vegas tot de communicatie met het personeel, bevestigt een beeld dat sommige betrokkenen schetsen van Lightyear: de saamhorigheid en de werkcultuur zijn er fijn, maar het bedrijf is de oprichters boven de pet gegroeid. Hoefsloot en Van der Ham zijn briljante techneuten die een bijzondere auto hebben ontwikkeld, maar ze zijn ook jong en geen geboren managers. De bedrijfsvoering is daardoor volgens sommigen af en toe amateuristisch.

Op 3 april maakt Lightyear in een jubelende verklaring bekend dat de „missie” van het bedrijf wordt doorgezet: de doorstart is gelukt. Het bedrijf gaat door met ongeveer 100 van de 650 werknemers, van wie een deel in dienst is en een deel bij Akkodis werkt. „Dit is in het belang van het duurzame succes van Lightyear”, zei Hoefsloot in het statement.

De Turkse ingenieur zegt dat hij met een aantal andere landgenoten overweegt om juridische stappen te nemen, maar dat het hun hier ontbreekt aan een netwerk en ze daardoor niet weten waar te beginnen. De Indiase vrouw die nog altijd geen nieuwe baan heeft, weet nog niet wat ze gaat doen als het niet lukt om voor eind mei werk te vinden. „Het is een moeilijke tijd. Ik blijf hopen op het beste.”