Spirituele jazzvorst met een indringende saxsound

Vanuit één kernmotiefje, een rimpeling in het water, ontvouwde zich een majestueuze, serene zondagochtendtrip. Het negendelige Promises (2021) was een zorgvuldig gebouwde soundscape van ijlhoge lijnen, kleine bubbelende geluidjes van harp tot bellen, aangevuld met de klassieke strijkers van The London Symphony Orchestra. De tenorsax van Pharoah Sanders was er een voor zijn doen bedachtzame, aardse leidraad, in. Soms simpelweg meedobberend op klankgolven, dan vrij improviserend met een tedere of meer schurende toon.

De zaterdag op zijn 81ste overleden Amerikaanse saxofonist Pharoah Sanders tekende nog vorig jaar voor de jazzplaat van het jaar. Promises was een initiatief van de Britse dj en producer Floating Points en werd een vrij onverwacht succes voor de oude spirituele jazzvorst met de witte baard. Het album, bovenaan op vele jaarlijstjes, was een groeibriljant – Promises klonk elke keer sterker met een diep-magische en kalmerende uitwerking.

Na de bekendmaking zaterdag door zijn platenlabel Luaka Bop, dat Sanders overleed in het bijzijn van familie en vrienden in Los Angeles, betoonden veel jazzmusici hun laatste eer. Ook Floating Points (Sam Shepherd) liet weten „gelukkig te zijn geweest” dat hij Sanders gekend heeft. Hun samenwerking was voor de saxofonist een artistieke comeback. Er was nieuwe aandacht voor zijn muziek. Meer optredens op andere, niet per se jazz-plekken. Online steeg de waarde van zijn muziek op vinyl – zoals eerste persingen van oude lp’s als Pharoah (1977).

Spiritueel

Een onvergetelijke indruk maakte Pharoah Sanders, in 1940 geboren als Farrell Sanders in Little Rock, Arkansas, als eigenzinnige tenor met een indringende sound, buitengewone snelle solo’s en een virtuoze techniek. Na het overlijden van gelijkgestemden als Ornette Coleman, Don Cherry en Sun Ra, was hij een van de laatste nog levende groten uit de freejazz sixties. In zijn muziekleven draaide het om spirituele jazz.

Zij aan zij stond hij, midden jaren zestig, met John Coltrane, de invloedrijk vernieuwer in de jazzgeschiedenis. Samen speelden ze van de stroom weg met dissonante, schreeuwende solo’s. Waarheen vrijzinnige freejazzplaten als Ascension (1965) en Meditations (1965) zouden leiden wist niemand.

Na Coltrane’s vroegtijdige dood (leverkanker) ging Sanders zelf verder op dat muzikale vrije pad met invloeden uit de Oosterse religie en niet Westerse instrumenten, zowel als leider als sideman. Er kwamen albums met de vrouw van Coltrane, pianiste en harpiste Alice Coltrane. Zijn platen voor het label Impulse waren sterk, mindfull en betekenisvol. Het nummer ‘The Creator Has a Master Plan’ van het album Karma (1969) werd zijn eigen optimistische magnum opus, met als gezongen mantra: „the creator has a master plan, peace and happiness for every man.” Hij speelde het op ieder concert.

Afrikaanse ritmes

In de jaren zeventig ging Sanders (zijn voornaam Pharoah kreeg hij van Sun Ra) onderzoeken hoe hij Afrikaanse ritmes, diverse lagen van percussie en vocalen, kon mengen met jazz. Zijn interesse in freejazz nam af. Vanaf de jaren tachtig kwam er zelfs meer mainstream in zijn spel, met stijlen die hij eerder links had laten liggen: modale jazz en hardbop. Zijn spel werd er minder robuust en turbulent van, maar zijn toon bleef scherp.

Optreden bleef hij veelvuldig doen. North Sea Jazz kon op hem te rekenen. De zware tenorsaxofoon om zijn nek trok het lijf steeds wat krommer. De afgelopen jaren was hij ook te zien bij vooruitstrevende Nederlandse muziekfestivals als Rockit, Dekmantel en Le Guess Who. Een skateopa leek hij steeds meer – petje opzij, baggy kleding, gympen. Al was de eerste indruk soms wat sloom: suffend op een stoel. Om dan naar voren te schuifelen, weifelend wat eerste luie noten te produceren en dan die waarachtig helderdiepe sound met veel boventonen terug te vinden. Gejuich van ieder die daarbij was, inclusief hemzelf.