Soldaten uit Azovstal-fabriek wacht veroordeling wegens ‘terrorisme’

Volodymyr Zelensky, president van Oekraïne, was er duidelijk over in zijn toespraak van zondagavond. „Als dit verachtelijke showproces plaatsvindt, als onze mensen in strijd met alle overeenkomsten en internationale regels op dit podium worden gezet, als er misbruik is… Dan zal dat de grens zijn waarna geen enkele onderhandeling nog mogelijk is. Rusland zal zichzelf van de onderhandelingen afsnijden. Er zullen geen gesprekken meer zijn. Onze staat heeft alles gezegd.”

Niet alleen Zelensky vreest dat Rusland, via de zelfverklaarde ‘Volksrepubliek Donetsk’, op deze woensdag begint met een proces tegen Oekraïense krijgsgevangenen. Deze dag heeft grote symbolische waarde: de viering van 31 jaar onafhankelijkheid valt voor Oekraïne samen met precies zes maanden oorlog. Op 24 februari viel Rusland Oekraïne binnen. Oekraïne houdt rekening met extra beschietingen, maar ook met een showproces tegen honderden leden van het Azov-regiment die de staalfabriek in Marioepol verdedigden tegen het Russische leger.

Op 11 augustus kondigde Denis Poesjilin, leider van de ‘Volksrepubliek Donetsk’, aan dat een ‘internationaal tribunaal’ voor het einde van de zomer zal plaatsvinden. Op sociale media circuleren al een paar weken beelden van metalen kooien die worden gebouwd in een concertgebouw – niet het gebombardeerde theater – in de verwoeste stad Marioepol in Oost-Oekraïne. Op 19 augustus bevestigde de veiligheidsdienst van het Oekraïense ministerie van Defensie dat die locatie wordt omgevormd tot een geïmproviseerde rechtbank.

Lees ook dit profiel van het Azov-regiment

Dinsdag sprak de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de VN haar zorgen uit over het verwachte showproces in Marioepol. Krijgsgevangenen kunnen volgens de Geneefse Conventies niet worden vervolgd voor oorlogshandelingen. Als ze van misdaden worden verdacht hebben ze recht op een eerlijk proces door onafhankelijke rechters. Anders is sprake van een oorlogsmisdaad. De VN vreest marteling om bekentenissen af te dwingen. Onafhankelijke waarnemers hebben de Oekraïense gevangenen de afgelopen maanden niet kunnen bezoeken.

Speculaties over doodstraf

De kans op een eerlijk proces voor de Azov-soldaten lijkt nihil. Russische politici schroomden niet om ze te bestempelen als ‘oorlogsmisdadigers’, ‘nazi’s’ en ‘terroristen’. Begin augustus oordeelde het Russische hooggerechtshof dat het Azov-regiment een terroristische organisatie is. Er werd al gespeculeerd over de doodstraf, een straf die in juni ook werd uitgesproken tegen drie buitenlanders die met het Oekraïense leger meevochten in de Donbas. In het Russische perspectief is het Azov-regiment het meest concrete bewijs van nazi-sympathieën in Oekraïne.

Op sociale media circuleren beelden van kooien in een concertgebouw

In Oekraïne gelden de Azov-strijders juist als helden en verdedigers van het vaderland, vooral vanwege hun langdurige verzet in de krochten van het enorme Azovstal-complex. De Russen hadden 82 dagen nodig om het laatste bolwerk in Marioepol te veroveren. Half mei gaven ze het op en werden ze met bussen naar onbekende bestemmingen afgevoerd. Rusland sprak van overgave, Oekraïne van evacuatie in overleg met de president, om onnodige doden te voorkomen.

Schattingen over het aantal Azov-soldaten in Russische gevangenschap variëren van bijna duizend tot ruim 2.400. Familieleden tasten in het duister over hun verblijfplaats. Eind juli kwamen 53 krijgsgevangenen om bij een raketaanval op een gevangenis in Olenivka, ten zuiden van de stad Donetsk. Rusland en Oekraïne beschuldigen elkaar, satellietfoto’s lijken Oekraïne gelijk te geven.

De Oekraïense hoop is gevestigd op buitenlandse interventie, met name van de organisaties die betrokken waren bij het vertrek uit Azovstal in mei: de VN en het Rode Kruis (ICRC). Ze moeten een krachtig statement maken, twitterde Zelensky’s adviseur Mikhailo Podolyak op 9 augustus. „Het is nog niet te laat om het respect voor deze afkortingen te herstellen.”