Tom Lanoye ontvangt dit jaar de Prijs der Nederlandse Letteren, de driejaarlijkse oeuvreprijs voor een literair auteur. De 65-jarige Vlaamse dichter, romancier en toneelschrijver werkt inmiddels vier decennia aan een oeuvre dat uiteenloopt van autobiografie tot Shakespeare-bewerkingen. Hij ontvangt de prijs, een bedrag van 60.000 euro, in het najaar uit handen van de Belgische koning Filip.
„Tom Lanoye gebruikt de theatraliteit van literatuur in al haar gedaantes om zich uit te spreken over de echte wereld”, aldus juryvoorzitter Yra van Dijk. „Het is deze barokke, taalvirtuoze maar niet minder serieuze invulling van literair engagement die wij graag bekronen.”
Het prestige van de driejaarlijkse Prijs der Nederlandse Letteren is vergelijkbaar met dat van de jaarlijkse P.C. Hooft-prijs, maar in tegenstelling tot die onderscheiding ook open voor Vlaamse auteurs. Lanoye (1958), taalkunstenaar, podiumdier en geëngageerd querulant, ontving al talloze onderscheidingen. Voor zijn bijdrage aan de taal kreeg hij in 2007 als eerste Belg de Gouden Ganzenveer, in 2013 werd hij een van de weinige Vlamingen die ooit de Constantijn Huygens-prijs toegekend werd voor zijn literaire werk en ook is hij gelauwerd voor zijn gesproken poëzie en toneelteksten. Door de Franse overheid werd hij geridderd tot Chevalier des Arts et des Lettres.
Lyrisch en humoristisch
Lanoyes bekendste werken bestrijken vele genres, wat de breedte van zijn oeuvre toont. Na studies filologie en sociologie ontwikkelde hij zich tot een lyrisch, romantisch en humoristisch dichter, die zijn woorden op schrift maar ook op het podium voor het voetlicht zou brengen.
Hij bestormde de letteren met woordkunst: flamboyant en luidruchtig declameerde hij zijn poëzie op podia, waarna hij zijn zelf uitgegeven bundels verkocht. „Ik beschouw het performen als een onderdeel van niet alleen mijn auteurschap, maar van het auteurschap in het algemeen”, verklaarde hij eens. Inmiddels geldt hij ook als een toonaangevend bewerker van klassieke toneelteksten: zijn versie van Shakespeares koningsdrama’s in Ten oorlog (1997) groeide uit tot een klassieker. Ook nam Lanoye Euripides’ Medea, stukken van Goethe en Tsjechov en recentelijk nog Shakespeares Macbeth onder handen.
Lees ook Tom Lanoye herschreef ‘Macbeth’: Italiaanse chansons in plaats van hekserij
Daarnaast schreef Lanoye romans die evenzeer gewaardeerd werden om hun brede inhoudelijke thematiek én hun persoonlijke, indringende karakter. Lanoye maakte eerst furore met zijn autobiografische verhalen en romans, over zijn jeugd als zoon van een Vlaamse middenstander, leerling op een ouderwets katholieke school en homoseksueel die zijn draai nog moet vinden – bijvoorbeeld in Een slagerszoon met een brilletje (1985), Kartonnen dozen (1991) en Boze tongen (2002). Hij adresseert de vragen van zijn tijd in geëngageerd realisme, zoals in Gelukkige slaven uit 2013, maar ving ook de afasie van zijn aftakelende moeder in een indringend persoonlijk rouwboek (Sprakeloos, 2009). Zijn laatste roman is De draaischijf (2022), waarin hij de geschiedenis van het Antwerpse toneel tekent tegen de achtergrond van de Tweede Wereldoorlog.
Geliefd auteur
Met zijn aansprekende werk werd hij een zeer geliefd auteur, met name in Vlaanderen, en tegelijkertijd een publiek figuur en opiniemaker om rekening mee te houden. „Zijn stijl is die van de groteske, vol hyperbolische omschrijvingen en retorische en dramatische effecten”, schrijft de jury. Met die barokke behandeling van de taal beperkte Lanoye zich niet tot het wereldje van de letteren: als eerste stadsdichter van Antwerpen en satirisch columnist liet hij zich gelden met „gedurfde stellingnames, maatschappelijke betrokkenheid en steun voor nieuw en jong talent”, aldus de organisatie van de Prijs der Nederlandse Letteren.
De bekroning van Lanoye volgt op die van Remco Campert (2015), Judith Herzberg (2018) en Astrid Roemer (2021). De Prijs der Nederlandse Letteren staat onder toezicht van de Nederlandse en Vlaamse overheid: de cultuurministers van de twee taalgebieden stellen een onafhankelijke jury aan, die bestaat uit letterkundigen. Bij de laatste laureaat, schrijfster Astrid H. Roemer, werd de feestelijke uitreikingsceremonie afgelast na controversiële uitspraken van de auteur over Desi Bouterse. Over de oud-president van Suriname, inmiddels veroordeeld voor zijn betrokkenheid bij de Decembermoorden, schreef Roemer dat de Surinaamse gemeenschap hem „hard nodig” heeft gehad om „zelfbewuster te worden”. Van haar uitlatingen namen de ministers „stellig afstand”.
