Oliepompen in een olieveld in Rusland. Uit sommige van de grootste velden van weleer komt nauwelijks nog olie. 96 procent van wat daar opgepompt wordt, is water.
Foto Andrey Rudakov/Bloomberg
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
Michaïl Kroetichin, Russische energie-analist
De oliesancties die het Westen deze week tegen Rusland instelde, zijn een gamechanger, stelt de Russische energie-analist Michaïl Kroetichin. Niet voor Europa, maar juist voor Rusland. „De dreigementen uit Moskou moet je niet serieus nemen.”
Het is de grote angst van het Westen: dat de nieuwe sancties tegen Rusland tot een verdere, totale ontwrichting van de energiemarkten gaan leiden, en in plaats van Rusland te raken vooral het Westen pijn doen. Aleksandr Novak, de Russische vicepremier en voormalig energieminister, dreigde maandag bij de invoering van de sancties nog dat iedereen die eraan meewerkt geen druppel olie meer krijgt. Sommige westerse analisten zagen daar het ontsteken van ‘de Russische energiebom’ in: Europa’s pogingen om Poetin zover te krijgen dat hij zijn geweld tegen Oekraïne staakt, zullen eindigen in een Europees drama met grote schaarste en exploderende olieprijzen.
Maar vraag het de Russische energie-analist Michaïl Kroetichin, en hij ziet vooral „loze dreigementen” van Rusland. Een prijsschok ziet hij niet snel gebeuren. En ook het idee dat landen als China, India en Turkije alle Russische olie zullen willen opkopen, waardoor Rusland uiteindelijk geen centje pijn lijdt, is volgens hem onzin.
Vanuit zijn werkkamer in Oslo betoogt hij juist dat de sancties vooral Rusland keihard zullen treffen. Ja, ongetwijfeld zal Poetin de impact afwentelen op zijn bevolking. En het zal hem er hoogstwaarschijnlijk niet toe brengen zijn gedoemde oorlog in Oekraïne te staken. Maar de gevolgen voor de Russische energiesector, en daarmee voor de Russische begroting, zullen volgens hem pijnlijk zijn. „Dit is de zwaarste klap tot nu toe.”
De 75-jarige Kroetichin geldt als gezaghebbend energie-expert en treedt veel op in de (onafhankelijke) Russischtalige media – wat meteen een reden is waarom hij niet in Rusland woont, maar afwisselend verblijft in de Verenigde Staten en Noorwegen. Hij beschikt over uitstekende contacten binnen de Russische olie- en gaswereld.
Kroetichin ziet de sancties als „een gamechanger”, die het Rusland uiterst moeilijk kan maken en de noodlijdende economie verder zal uithollen. Die economie was vanwege het zware leunen op ‘fossiel’ toch al gedoemd te falen, maar dat proces wordt nu aanzienlijk versneld. „De beslissingen van Poetin en zijn entourage hebben met gezond verstand niets te maken. Met zijn militaire avonturen draait Poetin precies de industrie de nek om die de Russische economie nog enkele jaren overeind had kunnen houden.”
Wat maakt deze sancties tot een gamechanger?
„De dreigementen uit Moskou moet je niet serieus nemen. Landen die meewerken met de sancties kopen toch al nauwelijks Russische olie meer, vanwege dat importverbod. Het zijn vooral de Russische energiesector en de toeleveranciers die hierdoor pijn gaan lijden. En daarmee dus de Russische staat. Als je alles bij elkaar optelt, komt 60 procent van de inkomsten van het Kremlin uit de energiesector. De olieproductie zal mogelijk met de helft krimpen door de sancties, waardoor de totale overheidsbegroting met tientallen procenten krimpt.”
In het Westen wordt juist gezegd dat Rusland gemakkelijk zijn olie aan andere landen kan verkopen, zoals China en India. Die hebben afgelopen tijd ook al veel gekocht.
„Laten we die claim eens nader onderzoeken. Iedereen heeft het altijd over China. Maar China heeft helemaal geen behoefte steeds meer olie te kopen. De afgelopen maanden importeerde het steeds evenveel olie, de vraag nam niet toe. Want China wil van niemand afhankelijk zijn en heeft veel meer leveranciers dan alleen Rusland. Daarnaast loopt er maar één pijpleiding naar China, en die wordt al maximaal benut.
„India kocht wel meer, maar daar krijgt Rusland concurrentie van andere leveranciers. Irak, traditioneel hofleverancier van India, belooft nu hogere kortingen dan Rusland op de olieprijs. Er is bovendien grote internationale druk op India om niet nog meer te gaan kopen. Sommige Indiase raffinaderijen weigeren daarom al Russische aanbiedingen. Bedrijven die nog wel bij willen kopen, eisen nóg hogere kortingen.”
Als China na corona weer opengaat, heeft het toch meer olie nodig?
„Ik denk eerder dat de vraag weleens kan gaan dalen. Het coronavirus leeft opnieuw op, en al versoepelt China het beleid nu iets, het blijft heel streng en mogelijk houden de lockdowns toch nog lang aan. De Chinese semi-dictator Xi Jinping heeft met zijn economische beleid ook allemaal financiële bubbels gecreëerd, onder andere bij hypotheekverstrekkers. Als die barsten, komt de economie in zwaarder weer. Ik zou niet te veel rekenen op een heropleving van de Chinese economie.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data94097423-44cb33.jpg)
Het Westen hoeft zich dus geen zorgen te maken over extreme olieprijzen?
„Toen het embargo maandag inging, zaten handelaren de hele dag naar de olieprijs te kijken. Die steeg uiteindelijk 2 procent. Dat zou ik niet sensationeel noemen. Sommige OPEC-landen zitten juist in de maag met een teveel aan olie op de markt. Daardoor zijn de prijzen volgens hen te laag. Ze zijn alleen maar blij als er wat Russische olie verdwijnt. Het verhaal dat de olieprijs kan stijgen naar 250 dollar per vat, is echt Russische propaganda.”
U lijkt het einde van de machtige Russische energiesector te voorzien.
„De Russische olie-industrie wás al in verval. De regering hield komende jaren rekening met een stevige daling van de productie, omdat olie steeds moeilijker uit de grond te halen is. Rusland is geen Saoedi-Arabië, waar het zo naar boven komt en olie via goed bereikbare havens overal naartoe te brengen is. De Russische olie zit op extreem afgelegen plekken, waar het ijskoud is. Uit sommige van de grootste velden van weleer komt nauwelijks nog olie. 96 procent van wat daar opgepompt wordt, is water.
„Die teloorgang zal nu nog sneller gaan. De Russische olie-industrie is primitief. Ze werken soms met technologie die uit de Sovjettijd dateert. Buitenlandse bedrijven die kunnen helpen met modernere technologie, verlaten Rusland vanwege de oorlog. Bedrijven als Schlumberger, Halliburton willen er geen zaken meer doen. Rusland kan door de sancties ook geen technologie meer importeren.
„Vanaf hier kan het alleen achteruit. Poetin maakt een industrie kapot die ten minste nog enkele jaren de economie had kunnen ondersteunen. Terwijl anderen juist onder druk van klimaatverandering anticipeerden op het wereldwijde einde van de fossiele industrie, bleef Poetin koppig vasthouden aan fossiele brandstoffen als fundament van de Russische economie. En, in het – hypothetische – geval dat Rusland over een paar decennia weer een beschaafd land zal worden, zal het de internationale trend van verduurzaming van de energieproductie hebben gemist.”
Welke opties heeft Poetin om zijn oorlogskas op peil te houden?
„De Russische regering heeft gezegd dat de ‘militaire operatie’ in Oekraïne niet in gevaar mag komen. Dan blijft één optie over: de belastingen voor burgers en bedrijven verder verhogen. Het Kremlin heeft nauwelijks andere inkomsten. Afgelopen tijd zijn allerlei extra belastingen ingevoerd. Volgend jaar wordt de btw op brandstof verhoogd. De gasprijs voor huishoudens en industrie is dit jaar jaar met 9,5 procent gestegen en komend jaar wachten nieuwe tariefsverhogingen.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/09/data90317705-6d235f.jpg)
Zullen veel meer Russen hierdoor in de armoede belanden?
„Ja, maar verwacht niet meteen revolutie. Er is geen burgermaatschappij in Rusland en veel Russen zijn bereid om slechtere leefomstandigheden te accepteren, puur uit angst voor veranderingen die nog slechter kunnen uitpakken. Het inkomen van twee derde van de bevolking is op een of andere manier afhankelijk van de overheidsuitgaven. Die willen daar niet te veel aan rommelen.”
Op de militaire uitgaven zal niet worden bezuinigd?
„Ook dat zal gebeuren. We zien nu al dat de Russische bevolking opgeroepen wordt om oude sokken te geven aan het leger en om kogelvrije vesten te kopen voor soldaten. Krankzinnig. Tijdens mijn diensttijd in Rusland was het al een zootje, maar het Russische leger is er nu onvoorstelbaar veel slechter aan toe.”
Maar het zal Poetin er niet toe brengen om zijn oorlog te stoppen?
„Ik ben een analist en adviseer in die hoedanigheid allerlei bedrijven en instanties. Wij proberen een redelijke inschatting te maken welke scenario’s zich mogelijk kunnen ontvouwen. Maar er is niets rationeels aan de beslissingen van Poetin, er zit geen logica achter. Sommige mensen zeggen dat hij gek geworden is. Maar er zijn genoeg mensen om hem heen die persoonlijk voordeel denken te behalen aan die gestoorde ideeën.”
Hoe nu verder? Moet Europa rustig afwachten?
„Veel meer druk kan Europa niet uitoefenen. Ik durf niet te voorspellen of er maatschappelijke onrust uitbreekt, of dat er een protestbeweging opstaat, bijvoorbeeld in de provincies. De economische situatie is daar bar slecht. Er zijn weinig scholen, je kunt nauwelijks medische hulp krijgen, bij een calamiteit moet je naar Moskou. Ik denk wel dat het heel spannend gaat worden. Vooral halverwege komend jaar.
„Het is wel opmerkelijk dat het zo lang heeft moeten duren. Europa weet al jaren dat Rusland niet te vertrouwen is als het om energie gaat. Ik vraag mijn Duitse kennissen weleens: wat bezielde jullie om afhankelijk te blijven van Rusland ondanks alle signalen? Was het corruptie? Domheid? ‘We waren kortzichtig’, zeggen ze dan. Dat tijdperk is nu voorbij. Europa breekt sneller dan iemand had kunnen voorstellen met Russische energie. Het heeft nog werk te verrichten als het gaat om het veiligstellen van zijn eigen energievoorziening. Maar de klap die het nu aan Rusland uitdeelt, is hard. Het Westen heeft gedaan wat het kon.”
