Russen voelen gevolgen van sancties en oorlog

Het was volgens de Russische minister van Financiën, Anton Siloeanov, de „allermoeilijkste” klus uit zijn carrière. De nieuwe Russische staatsbegroting voor 2023-2025 onderging de afgelopen maand maar liefst 750 aanpassingen en verbeteringen alvorens die deze week door de Doema kon worden goedgekeurd.

Dat daarmee een financiële monsterklus was geklaard, beaamde Doema-voorzitter Vjatsjeslav Volodin: „Dit was de moeilijkste begroting van de afgelopen jaren, vanwege de sancties en de bijna niet te voorspellen ontwikkelingen in de wereldeconomie. In zulke omstandigheden moet een begroting tegelijk flexibel en betrouwbaar zijn”, citeerde de Russische zakenkrant Vedomosti Volodin donderdag bij de presentatie.

Het was de moeilijkste klus in jaren, maar tegelijk ook de geheimzinnigste. Dit jaar besloot de Russische regering maar liefst een kwart van de Russische staatsbegroting staatsgeheim te maken.

Deskundigen zien hiervoor twee redenen: het ontwijken van nieuwe sancties, en het verdoezelen van de uitgaven in Oekraïne – naast de „speciale militaire operatie” gaat het hier om uitgaven in de door Rusland geannexeerde, en inmiddels alweer deels bevrijde, Oekraïense gebiedsdelen. De geheimzinnigheid maakt het voor buitenstaanders vrijwel onmogelijk om goed zicht te krijgen op de staat van de Russische financiën en van de Russische economie als geheel. Uit wat wel bekend wordt gemaakt, doemt een onheilspellend beeld op.

Tekort 100 miljard euro

De donderdag gepresenteerde documenten geven een weinig florissante indruk van de financiële gezondheid van Rusland. De inkomsten voor 2023 worden geraamd op ruim 400 miljard euro (26 biljoen roebel), terwijl de uitgaven daar met een kleine 500 miljard euro (29 biljoen roebel) flink boven zitten.

Dat verschil zal naar verwachting de komende jaren alleen maar groter worden. Russische media, waaronder het vanuit Letland opererende Meduza, schatten dat de aan ‘Oekraïne’ gerelateerde uitgaven dit jaar in totaal zo’n 6,5 biljoen roebel (ruim honderd miljard euro) zullen bedragen. Volgens Reuters gaat een deel daarvan op aan de uitbetaling van salarissen aan (gemobiliseerde) soldaten en, in geval van overlijden, compensatie voor hun nabestaanden.

Voor de Russische bevolking voorspellen de regeringsplannen weinig goeds. Persbureau Reuters berekende dat Rusland volgend jaar bijna een derde van het staatsbudget zal besteden aan defensie en veiligheid, en tegelijkertijd flink wil bezuinigen op onderwijs, ziekenhuizen en de aanleg van wegen.

Het budget voor ‘binnenlandse veiligheid’ zal komend jaar verdubbelen. Daaronder vallen uitgaven voor het Onderzoekscomité (het Russische OM, dat vrijwel geheel onder presidentieel bevel staat), de оpenbaar aanklager en het gevangeniswezen.

Ook Rosgvardia, het in 2016 door Poetin opgerichte elitecorps, krijgt er naar verwachting flink geld bij. De organisatie treedt binnen Rusland op als militaire politie om de bevolking, misdadigers en „binnenlandse terroristen” onder de duim te houden, maar zou sinds het begin van de oorlog eveneens actief zijn in Oekraïne.

Schaarste onderdelen

De strenge westerse sancties, ingesteld als straf voor de Russische inval in Oekraïne, lijken ook grote impact te hebben op de Russische economie. Al is het effect ervan – op forse prijsstijgingen na – nog niet overal goed zichtbaar.

De gevolgen van de exportverboden en de uittocht van westerse bedrijven worden overal gevoeld. Voor sommige sectoren die sterk afhankelijk zijn van het Westen, zoals de vliegtuigindustrie, zullen de gevolgen van de onderdelenschaarste volgens deskundigen op termijn mogelijk catastrofaal blijken.

Volgens de Russische econoom Dmitri Prokofjev hoopt de regering de economie draaiende te houden door de bevolking op de een of andere manier te „dwingen” meer geld uit te geven. „Economisch herstel is niet mogelijk zolang Russen hun huishoudboekje niet aan de nieuwe situatie hebben aangepast. Ze zullen er maar aan moeten wennen dat ze nu meer kwijt zijn aan in Rusland geproduceerde goederen, dan wat ze eerder voor importgoederen betaalden”, zo duidde de econoom het huidige overheidsbeleid tegenover nieuwssite 63.ru uit de Oeral.

Ook vreest Prokofjev dat Russen harder zullen moeten werken voor minder geld, net als de Russische boeren in de jaren twintig van de vorige eeuw. „Russen hebben dat haarfijn door, ze halen hun geld van de bank en houden hun hand op de knip.”

Maar dat wat er niet is, kan ook niet worden uitgegeven. Uit een enquête van de Russische banensite Superjob onder 1.600 werkende Russen uit het hele land, blijkt dat slechts een op de twee inwoners (47 procent) beschikt over spaargeld, schreef zakenkrant Vedomosti begin deze maand. Volgens een rapport van de kinderorganisatie van de VN, UNICEF, uit oktober groeit het aantal Russen dat nog dit jaar onder de armoedegrens terechtkomt met 8,3 miljoen. Daaronder zijn 2,9 miljoen kinderen.

Dat de verwachte bezuinigingen desastreus uitpakken voor de in Rusland toch al weinig florissante sociale voorzieningen, lijkt onvermijdelijk. In de begroting voor 2023 zal volgens Reuters bijna een kwart minder worden besteed aan infrastructuur, landbouw en onderzoek en ontwikkeling. Dat ook de uitgaven voor gezondheidszorg en onderwijs worden teruggeschroefd, is voor veel Russen wrang: juist in die sectoren van de samenleving is de situatie in veel gevallen schrijnend.

Waar Moskouse ziekenhuizen zich kunnen meten aan de internationale standaard, verkeren medische instellingen in de Russische provincies vaak in deplorabele staat. Medisch personeel wordt slecht betaald, zorg en algehele hygiëne is ondermaats en veel Russen zoeken medisch hun heil in het buitenland.

Onderwijsdeskundigen maken zich zorgen over een ineenstorting van de – steeds verder afgeknepen en internationaal geïsoleerde – Russische onderwijssystemen en de neergang van de wetenschappelijk standaard. Terwijl universiteiten kampen met toenemende politieke repressie en censuur en zeker honderden docenten het land vluchtten, werden kinderen dit jaar verplicht om ’patriottische’ lessen te volgen. Daarin leren zij wekelijks over de „culturele en historische eenheid” van de Russische natie, en wordt hen liefde voor het vaderland bijgebracht.