Russen nemen nu ook burgers onder vuur

Het was waarschijnlijk een gloednieuwe Russische kruisraket van het type ‘Kalibr-M’, en het doel was het provinciehuis van Charkov, in het noordoosten van Oekraïne. Op beelden is te zien hoe de raket het gebouw mist en explodeert op het plein. Volgens de Oekraïense autoriteiten kwamen ten minste tien burgers om het leven. Het provinciehuis staat – zonder ramen – nog overeind.

De raket op Charkov was niet de enige aanval op burgerdoelen. Beelden uit het zuidelijke Cherson laten inslagen van artilleriegranaten in een flatgebouw zien. In Charkov, dat ondanks hevige gevechten nog steeds in Oekraïense handen is, werden woonwijken beschoten met ongeleide raketten en werd er gebombardeerd vanuit de lucht. Bij een luchtaanval op een gebouw in de binnenstad kwamen ten minste acht mensen om, zo meldde het Oekraïense ministerie van Binnenlandse Zaken dinsdagmiddag.

De invasie van Oekraïne was door Poetin aangekondigd als een „speciale militaire operatie” die zich uitsluitend zou richten op militaire infrastructuur. Maar nu de Oekraïners hardnekkig verzet bieden en de Russische operatie op verschillende plaatsen is vastgelopen, verandert het karakter van de oorlog en komt de burgerbevolking in het vizier.

Steeds meer versterkingen

De afgelopen dagen was te zien hoe er steeds meer versterkingen vanuit Rusland werden aangevoerd. De langste kolonne voertuigen strekte zich uit van Ivankiv in het noorden van Oekraïne tot het Antonov-vliegveld even ten noordoosten van de hoofdstad, een afstand van ruim zeventig kilometer. De Russen voeren niet alleen tanks en pantserwagens aan, maar ook zwaar geschut, zoals houwitsers en raket-artillerie.

Rusland beschikt van oudsher over een groot arsenaal van deze Multiple Launch Rocket Systems (MLRS), met onheilspellende namen als Grad (hagel), Oeragan (orkaan) en Smertsj (tornado). De ongeleide raketten kunnen een bereik hebben tot meer dan negentig kilometer, maar heel precies zijn ze niet: het is de bedoeling van het wapen om in één keer een groot gebied te bestrijken. Om de effectiviteit te vergroten bevatten de meeste raketten clustermunitie. Als de raket boven zijn doel komt, worden tientallen kleine explosieve ladingen uitgeworpen, zogeheten submunitie. De inslag van een grad-raket kan een gebied van vele voetbalvelden groot veranderen in een kill zone met rondvliegende fragmentatiedeeltjes.

MLRS-raketten zijn bedoeld tegen grote troepenconcentraties in het veld, maar Rusland gebruikt ze nu ook in stedelijk gebied. Een videocamera in Charkov legde vast hoe submunitie explodeert tussen de flats uit de Sovjet-tijd. Een aantal voorbijgangers lijkt daarbij te worden geraakt.

Erger nog dan de clustermunitie is de mogelijkheid dat de Russen thermobarische wapens inzetten. Deze zogeheten ‘vacuümbommen’ bestaan niet uit de gebruikelijke springstof, maar uit brandstof die bij detonatie in een fijne nevel wordt verspreid. De explosie van een fuel air bomb leidt tot een veel langduriger schokgolf en grote hitte-ontwikkeling. Thermobarische wapens zijn zeer geschikt tegen tegenstanders die zich hebben verschanst in bunkers, maar de inzet in stedelijk gebied zou onherroepelijk tot grote hoeveelheden burgerslachtoffers leiden. Hoewel er verschillende lanceerinrichtingen voor thermobarische wapens zijn gezien, is de inzet van het wapen nog niet bevestigd.

Gebrek aan slimme bommen

Wel is duidelijk dat er sinds dit weekend meer luchtaanvallen worden uitgevoerd, waarbij ook bewoond gebied wordt getroffen. Daarbij kan het gaan om zogeheten afzwaaiers. Bij westerse krijgsmachten zijn precision guided munitions (PGM’s) inmiddels de norm geworden, maar Rusland kampt waarschijnlijk met een groot gebrek aan ‘slimme bommen’.

Tijdens de Russische luchtoorlog in Syrië wierpen alleen moderne Soe-34’s (een toestel dat bedoeld is voor grondaanvallen) PGM’s af, zo schrijft de Britse Defensiedeskundige Justin Bronk. Volgens Bronk onderschrijft dit de „algemeen geaccepteerde theorie dat de Russische voorraad PGM’s zeer beperkt is”. Met de jarenlange campagne in Syrië zal het arsenaal bovendien verder geslonken zijn. Op foto’s en videomateriaal uit Charkov zijn in ieder geval verschillende ongeleide ‘domme bommen’ te zien, die niet zijn geëxplodeerd.

In de loop van dinsdag volgde er een aanval op de centrale televisietoren in Kiev. De aanval werd waarschijnlijk met een kruisraket uitgevoerd – inderdaad een ‘precisiewapen’. Maar ook hier vielen er verschillende burgerslachtoffers, volgens Oekraïense bronnen zeker vijf.

Volgens de Israel Times liep ook het vlak naast de televisietoren gelegen monument bij Babi Jar, ter nagedachtenis aan de moord op naar schatting 34.000 Joden in de Tweede Wereldoorlog, beschadigingen op.

Terwijl de vijandelijkheden escaleren, kreeg de oorlog bovendien een nieuwe dimensie met de dreigende deelname van Wit-Rusland aan het conflict. Russische troepen gebruiken het land als uitvalsbasis om Oekraïne vanuit het noorden te bedreigen.

De Oekraïense militaire inlichtingendienst meldde dinsdag dat zij beschikt over informatie dat Rusland een ‘provocatie’ voorbereidt om de Wit-Russische deelname aan de oorlog te rechtvaardigen. Zo’n driehonderd Wit-Russische tanks zouden al aan de grens staan.

Intussen gaan de bombardementen op burgerdoelen door. Michelle Bachelet, de Hoge Commissaris voor Mensenrechten van de Verenigde Naties, zei maandag dat zeker 102 burgers zijn gedood sinds het begin van de Russische invasie woensdagnacht. Het werkelijke aantal doden is volgens haar vermoedelijk „aanzienlijk hoger”. De meeste burgerslachtoffers zijn volgens haar gevallen door raketbeschietingen en clusterbommen.

Bachelet sprak op een vergadering van de VN-Raad voor de Mensenrechten in Genève. Dinsdag hield de Russische minister van Buitenlandse zaken Lavrov een toespraak tot deze raad, via een beeldverbinding – door de sancties tegen Rusland kon hij niet naar Genève vliegen. Uit protest tegen de Russische invasie liepen ongeveer honderd diplomaten de zaal uit toen Lavrov begon te spreken.

Het Telegramkanaal van het Oekraïense persbureau UNIAN publiceerde in de loop van dinsdagavond beelden van verwoeste huizen in een buitenwijk van de zuidelijke havenstad Odessa. Een aanval met een „klote-grad”, zegt de maker van het filmpje. Hoeveel slachtoffers er bij de aanval zijn gevallen werd niet duidelijk.

Het Amerikaanse ministerie van Defensie maakte dinsdagavond bekend dat inmiddels zo’n 80 procent van de Russische invasiemacht van zo’n 190.000 Russische militairen zich op Oekraïens grondgebied bevindt.

Ook de Russische staats-tv zond dinsdag de beelden uit van de explosie voor het provinciehuis in Charkov – een stad met een grote etnisch-Russische bevolking. De nieuwslezeres sprak van „de zoveelste provocatie van nazistische strijders”.