Britse inperking van oligarchen komt na jarenlang geaarzel

Op bezoek in Polen, om zijn steun aan de regio te betuigen, kreeg premier Boris Johnson dinsdag op de persconferentie een verwijt voor zijn voeten geworpen van een Oekraïense: „U heeft het over sancties, maar tegen Roman Abramovitsj heeft u geen sancties getroffen. Zijn kinderen zitten niet tussen de bombardementen, zíj zitten in Londen.”

Hiermee vatte ze de spagaat van het Verenigd Koninkrijk samen: Roman Abramovitsj staat op goede voet met de Russische president Poetin, maar is óók eigenaar van de Engelse voetbalclub Chelsea, al deed hij daar een stap terug sinds de Russische inval in Oekraïne. De verwevenheid van de Russische elite met het VK, in het bijzonder met de hoofdstad Londen, is groot. Rijke Russen hebben de afgelopen decennia voor miljarden in Londens vastgoed geïnvesteerd en maken maar al te graag gebruik van de advocaten, consultants en financiële instellingen in de City. Niet voor niets heeft Londen bijnamen als Moskou aan de Theems en Londongrad.

Maar nu wil het Verenigd Koninkrijk op niet mis te verstane wijze afstand van Poetin nemen en hem en zijn intimi zoveel mogelijk onder druk zetten. Johnsons regering lobbyde er na de inval voor om Rusland uit te sluiten van het internationale betalingsverkeer. Verder heeft het VK vergelijkbare strafmaatregelen getroffen als de Verenigde Staten en de Europese Unie, al verschillen de lijsten geboycotte banken en rijke individuen iets van elkaar. Minister van Buitenlandse Zaken Liz Truss waarschuwde dat het altijd nog strenger kan en dat ook de Britten last van strengere maatregels kunnen gaan ondervinden.

„Om werkelijk doeltreffend te zijn, hadden de sancties tien jaar geleden moeten worden ingesteld.”

De reacties van enkele oligarchen, die zich de afgelopen dagen tegen de oorlog hebben uitgesproken, laten zien dat de sancties effect hebben, schrijft Tena Prelec in antwoord op vragen per mail. Ze doet onderzoek naar corruptie en kleptocratieën aan de Universiteit van Oxford. „De oligarchen zijn enorm ongelukkig met de mogelijkheid van een nieuwe economische wereldorde waarin zij sommige van hun enorme voorrechten kwijtraken.” Bijvoorbeeld Michail Fridman, een van de rijkste mannen van Rusland tegen wie de EU nu sancties heeft opgelegd, schreef in een brief aan de werknemers van zijn bank dat hij een einde aan het „bloedvergieten” wil.

Rechtszaken tegen journalisten

Het is dus goed dat de regering dit soort acties nu onderneemt, vindt Tena Prelec, al constateert ze ook: „Om werkelijk doeltreffend te zijn, hadden de sancties tien jaar geleden moeten worden ingesteld.” Al jaren roepen non-gouvernementele organisaties en de academische wereld westerse landen op om serieuzer werk te maken van de aanpak van dubieus geld uit Rusland, in plaats van „medeplichtig te zijn aan het versterken van het Russische autoritarisme”.

Zorgelijk vindt Prelec ook dat nog niet wordt gesproken over de aanpak van advocaten, makelaars en accountants die helpen bij het witwassen en bij het aanspannen van rechtszaken tegen kritische journalisten of onderzoekers, iets wat in het VK geregeld voorkomt. „Het is ook mijn onderzoeksteam overkomen.”

Lees ook Zuidas laat Russische clientèle niet zomaar vallen

Bij de Russische investeringen, denk aan villa’s en appartementen midden in Londen die miljoenen waard zijn, gaat het niet alleen om witgewassen geld, maar een aanzienlijk deel ervan heeft wel degelijk een dubieuze achtergrond. Volgens schattingen van de Britse tak van corruptiewaakhond Transparency International is zo’n 1,5 miljard pond (1,79 miljard euro) aan Brits vastgoed in handen van Russen die zijn beschuldigd van financiële criminaliteit of Russen die banden hebben met het Kremlin. Russische bedrijven en oligarchen zouden, al was dat vóór de inval, bij het Britse ministerie van Buitenlandse Zaken hebben geprobeerd te lobbyen tegen al te heftige sancties.

Offshore constructies

De harde taal en acties nu verdoezelen dat de Britten lang weinig haast maakten met het aanpakken van verdachte buitenlandse investeringen. Bewezen is het niet, maar in het VK wordt algemeen aangenomen dat de Conservatieve Partij wel uitkeek met striktere regelgeving vanwege de miljoenendonaties die de partij van vermogende Russen heeft ontvangen.

Al sinds 2016 ligt er wetgeving in het Lagerhuis om de Londense financiële wereld minder aantrekkelijk te maken voor fraude, witwassen en het ontlopen van belastingen. Offshore constructies zijn nog steeds legaal in het VK; buitenlandse bedrijven kunnen er bij aankoop van vastgoed makkelijk voor zorgen dat onduidelijk blijft in wiens naam ze die aankoop doen. Nu heeft de regering versnelde behandeling van een wetsvoorstel aangekondigd dat daar verandering in brengt en een openbaar register regelt. Die strengere regels gelden dan voor iedereen, niet alleen voor Russen.

„Poetin geeft niet veel om de impact op de Russische economie”

Na jaren geaarzel zijn twee weken geleden ook de ‘gouden visa’ per direct afgeschaft, een regeling waarmee rijke buitenlanders bureaucratische visumprocedures konden overslaan op voorwaarde dat ze ten minste 2 miljoen pond (2,39 miljoen euro) in het VK investeerden. De afgelopen jaren maakten, na investeerders uit China, de Russen het meeste gebruik van die regeling. Duizenden Russische gezinnen kregen op deze manier een permanente verblijfsvergunning.

Hebben dit soort maatregelen zin – zal Poetin het eens flink te horen krijgen van Russen wiens banktegoeden bevroren zijn? Tena Prelec van de Universiteit van Oxford is bang dat het, ondanks de grote praktische gevolgen voor de elite, te laat is om nog via hen te proberen om invloed op de president uit te oefenen. „Poetin geeft niet veel om de impact op de Russische economie en mogelijk heeft hij de steun van de oligarchen op dit moment niet meer nodig, nu al zoveel rode lijnen zijn overschreden.”