Column | Kernwapens en het klimaat hebben catastrofe gemeen

De blokkade van de A12 door klimaatactivisten leidde deze zomer tot nostalgische terugblikken op de grootste Nederlandse demonstratie ooit. In oktober 1983 liepen 550.000 mensen in Den Haag te hoop tegen de plaatsing van kruisraketten. De stationering van Amerikaanse raketten in West-Europa was het antwoord op escalatie van de wapenwedloop door de Sovjet-Unie. Moskou had middellangeafstandsraketten met forse kernkoppen op West-Europa gericht.

De demonstranten van destijds, dat gold in elk geval voor deze demonstrant, waren minder bang voor Moskou dan voor de absurditeit van de wapenwedloop en de apocalyptische gevolgen van een confrontatie met kernwapens. Nu is die angst veel minder.

De vrees voor de bom heeft al decennia een symbool: de nucleaire paddestoel. Deze zomer was de paddestoel even terug, met dank aan Oppenheimer, de film. Het weergaloos vertelde verhaal over Robert Oppenheimer, directeur van het Manhattan-project dat de eerste kernwapens ontwikkelde, leidde niet tot een brede belangstelling voor de nucleaire risico’s van dit moment. Barbie leidde al snel de aandacht af.

Toch zijn er goede redenen om kernwapens weer net zo nauwlettend in gaten te houden als in de jaren tachtig – zeker sinds een grote kernmacht zonder provocatie een buurland binnenviel en al maanden oorlog voert in Europa. Er wordt geïnvesteerd in modernisering van nucleaire arsenalen en het stelsel van nucleaire ontwapeningsverdragen brokkelt af. Overleg heeft plaatsgemaakt voor wantrouwen, transparantie legt het af tegen geheimhouding.

„Er tekent zich een nieuwe wapenwedloop af”, zei VN-baas António Guterres dinsdag. „Het aantal kernwapens zou voor het eerste in decennia weer kunnen groeien.”

Onderzoeksinstituut Sipri becijferde deze zomer al dat het aantal kernkoppen dat de negen kernwapenstaten operationeel hebben met 86 steeg tot 9.576. Het leeuwendeel kwam voor rekening van China, dat zijn arsenaal uitbreidde van 350 naar 410 stuks. Het totale aantal kernkoppen – inclusief kernkoppen die klaar liggen voor ontmanteling – daalde met 1,6 procent tot 12.512.

CNN onthulde onlangs dat de drie grootmachten ook investeren in hun locaties voor kernproeven. In 1996 werd afgesproken kernproeven te verbieden, maar dat verdrag is nooit in werking getreden.

De vraag is hoe lang Poetin nog kan profiteren van de dreiging. Het Westen levert inmiddels stapsgewijs zwaardere wapens – ook omdat repercussies uitblijven

Sipri maakt zich niet alleen zorgen over het aantal kernkoppen, maar ook over het feit dat de kernwapenstaten steeds minder informatie verstrekken en dat het overleg over kernwapens tussen de grootmachten is stilgevallen. De VS schortten het beraad met Rusland op na de invasie en de krijgsmachten van de VS en China spreken al sinds een jaar vrijwel niet met elkaar, na ruzie over Taiwan.

Rusland heeft tijdens de oorlog in Oekraïne een paar keer gedreigd met de inzet van kernwapens. Deze zomer stelde ex-premier Aleksandr Medvedev nog dat de inzet van kernwapens onvermijdelijk wordt als Oekraïne Russisch grondgebied inneemt. Moet je die dreigementen serieus nemen? De westerse coalitie aarzelde aanvankelijk zware wapens met een groot bereik te leveren om escalatie te voorkomen. Oekraïne moest daarom met één hand op de rug vechten.

Poetin demonstreerde hoever je kunt komen als je met kernwapens kunt dreigen. Het risico is daarom groot dat het dreigen met nucleaire wapens een gangbare strategie wordt, waarschuwde analist Olivia Yanchik. Waarom zou je succes niet kopiëren?

Zo verrijkt Iran weer meer uranium dan voor civiele toepassing nodig is en heeft het land inspecteurs van het Internationaal Atoomagentschap de deur gewezen. En Noord-Korea, dat naar schatting 30 kernkoppen bezit, waarschuwde deze week dat het Koreaanse schiereiland dicht bij een nucleaire confrontatie is. Pyongyang is boos op het Zuid-Koreaanse Seoel, dat de nucleaire samenwerking met de VS intensiveerde.

De vraag is wel hoe lang Poetin nog kan profiteren van de dreiging. Het Westen levert inmiddels stapsgewijs zwaardere wapens – ook omdat repercussies uitblijven.

In de jaren tachtig beheerste angst voor de bom het debat zoals vrees voor klimaatverandering het huidige debat beheerst. Kernwapens en klimaatverandering hebben één ding gemeen: als je er niet voorzichtig mee bent, riskeer je een mondiale catastrofe. Iets meer vrees voor de bom zou gezien de instabiele politieke verhoudingen ook in de wereld van 2023 op zijn plaats zijn.