Klimaat en migratie zijn voor EU-voorzitter Zweden riskante thema’s

Het ligt tweehonderd kilometer boven de poolcirkel, het is er momenteel zo’n 22 uur per dag donker en de temperatuur kan makkelijk onder de min twintig zakken. Op deze plek, in de stad Kiruna, organiseert Zweden donderdag z’n eerste bijeenkomst als voorzitter van de Raad van de Europese Unie. De hele Europese Commissie is uitgenodigd, om het Zweedse EU-voorzitterschap af te trappen.

De onherbergzame locatie is uitgekozen omdat in Kiruna een „groene industriële transitie van historische proporties” staat te gebeuren, aldus premier Ulf Kristersson, die sinds dit najaar aan de macht is. En vanwege de „schitterende natuur”, al is het tijdslot om die bij daglicht te bewonderen aan de krappe kant.

Zweden mag de aandacht graag vestigen op de potentie van het uitgestrekte Lapland, maar tijdens het zes maanden durende voorzitterschap zullen de ogen eerder gericht zijn op iets anders: de extreemrechtse gedoogpartner van de nieuwe regering. En dan specifiek op de invloed van deze partij op EU-gerelateerde onderwerpen.

Sinds dit najaar heeft de nieuwe Zweedse regering rekening te houden met de Zweden Democraten (SD). Tijdens de verkiezingen in het najaar behaalde deze partij 20 procent van de stemmen en werd zo de tweede van het land. De SD, met wortels in de neonazibeweging, zit niet in de regering, maar heeft wel een machtige positie verworven: het is de gedoogpartner van de regering, die bestaat uit drie andere (centrum-)rechtse partijen. Vergelijkbaar met de positie van de PVV in Nederland tussen 2010 en 2012.

Lees ook: Politicoloog Jan Teorell: ‘Anders dan de PVV willen radicaal-rechtse Zweden Democraten wél echte macht’

Swexit

Dat de Europese schijnwerpers nu op Zweden zijn gericht komt daarom op een ongemakkelijk moment. De komende zes maanden zitten Zweedse ministers de Europese ministerraden voor, waarmee het land een stempel kan drukken op de agenda van de EU. Speelt een EU-land het handig, dan kan het tijdens zijn roulerend voorzitterschap invloed uitoefenen op waar de EU zich mee bezig houdt én positieve aandacht voor zichzelf genereren.

Zelf heeft de Zweedse regering laten weten zich te willen richten op het concurrerend houden van de Europese economie, het bestrijden van grensoverschrijdende criminaliteit, de energietransitie en de rechtsstaat.

Maar het uitvoeren van die ambities wordt wellicht lastiger. Zweden heeft traditioneel een betrekkelijk positieve houding tegenover de EU. Dat geldt ook voor de drie regeringspartijen, maar niet voor de SD. De partij heeft in het verleden zelfs gepleit voor een Zweedse uittreding of Swexit, en is nog altijd eurokritisch. „Iedere natie en ieder volk in Europa heeft het recht om de baas te zijn in eigen huis”, zei partijleider Jimmie Åkesson volgens nieuwssite Politico laatst nog in het parlement.

Officieel is afgesproken dat de partij alleen invloed heeft op nationaal beleid, maar Europese onderwerpen hebben vaak óók een nationale dimensie. „We moeten niet onderschatten hoeveel invloed de SD op regeringsstandpunten kan hebben”, zegt de Zweedse politicoloog Markus Johansson, verbonden aan de universiteit van Göteborg en het Swedish Institute for European Policy Studies. „De dreiging dat de SD z’n gedoogsteun intrekt, is er altijd.”

Immigratie, en dan specifiek het terugdringen ervan, is een speerpunt van de Zweden Democraten

Bijvoorbeeld als het gaat over gevoelige onderwerpen als migratie en klimaat kan de SD het de Zweedse regering moeilijk maken. Immigratie, en dan specifiek het terugdringen ervan, is een speerpunt van de partij. Op dit punt zal de SD weinig zin hebben om zich flexibel op te stellen. Het staat al vast dat migratie nadrukkelijk op de Europese agenda zal staan. Op 9 en 10 februari is er een speciale top ingelast om het onder meer hierover te hebben.

Ook over ambitieuze klimaatdoelen is de SD sceptisch. Hoewel Åkesson tijdens de campagne nog zei dat ze het klimaatprobleem bij de SD niet ontkennen, stelde een parlementslid van zijn partij in oktober nog te weinig wetenschappelijk bewijs te zien om te spreken van een klimaatcrisis.

Toetreding NAVO

En niet alleen door de gedoogconstructie komt de timing van het voorzitterschap voor Zweden ongelegen. In de EU groeide de afgelopen weken de roep om een krachtig Europees antwoord op de groene subsidiegolf van de Amerikaanse president Joe Biden. De stemming in de EU is steeds sterker: méér industriepolitiek, méér staatssteun en méér Europees protectionisme. „Zweden wil een open markt, geen protectionisme. Dat kan voor conflict zorgen”, zegt politicoloog Johansson. Zweden loopt ook niet warm voor de plannen voor een fors nieuw Europees industriefonds die in Brussel inmiddels rondgaan.

Lees ook Europa worstelt met eigen antwoord op Amerikaanse subsidiegolf

Daarbij komt dat de Zweedse diplomatie de komende tijd ook nog druk is met het lidmaatschap van dat andere internationale verbond: de NAVO. Zweden wacht nog altijd op de goedkeuring van Turkije en Hongarije. Premier Kristersson leek vorige week te suggereren geen concessies meer te willen doen aan Turkije, dat eist dat Zweden politieke vluchtelingen uitlevert. Maar woensdag sloeg Kristersson plots een veel verzoenender toon aan en benadrukte hij dat de onderhandelingen met Turkije „heel goed” verlopen.

Ook Hongarije maakt het Zweden lastig. Officieel zegt Boedapest de goedkeuring van de Zweedse toetreding snel te zullen geven, maar de vrees groeit dat premier Viktor Orbán ook dit dossier zal inzetten om Europese kritiek op rechtsstaatschendingen in zijn land te smoren. De Zweedse EU-ambassadeur ontkende deze week tegenover journalisten met klem zich te laten chanteren door Hongarije, maar hoe ferm Zweden echt durft te zijn blijft afwachten.