Repressie in Egypte weer op volle toeren, nu de wereld niet meer meekijkt

De ‘pauze’ in mensenrechtenschendingen in Egypte is alweer voorbij. Tijdens de VN-klimaatconferentie (COP27) in november waren alle ogen op het land gericht en kregen dissidenten meer lucht. Inmiddels is er sprake van toenemende repressie. Op 5 maart werd zo’n dertig mensenrechtenactivisten tijdens een massaproces veroordeeld tot zware gevangenisstraffen. Zeventien van hen kregen levenslang.

Vorig jaar, in de aanloop naar de klimaatconferentie, kondigde president Abdel Fattah El-Sisi nog een „nationale strategie voor mensenrechten” aan en een „nationale politieke dialoog”. Ook blies hij een amnestiecommissie nieuw leven in, die zaken van politieke gevangenen herziet. Tijdens de klimaatconferentie werd er actief campagne gevoerd voor de vrijlating van een van de bekendste politieke gevangenen, Alaa Abd El-Fattah. Wereldleiders oefenden druk uit op de Egyptische president en door alle internationale aandacht kregen ook andere Egyptische activisten eindelijk een podium. Maar hoe zou het regime reageren na het vertrek van de internationale gemeenschap? „We waren hoopvol, maar wisten eigenlijk wel beter”, zegt mensenrechtenverdediger Sherif Azer van de Egyptian Commission for Rights and Freedoms.

Repressie op volle toeren

Van alle veroordeelde activisten zat een tiental al vast sinds 2018. Onder hen is Ezzat Ghoneim, uitvoerend directeur van de Egyptian Coordination for Rights and Freedoms (ECRF), een mensenrechtenorganisatie die gedwongen verdwijningen en doodstraffen documenteert en slachtoffers van mensenrechtenschendingen juridisch bijstaat. Die organisatie is de Egyptische leiders al langer een doorn in het oog. Ghoneim kreeg vijftien jaar gevangenisstraf.

Hij werd op 1 maart 2018 gearresteerd, was drie dagen lang onvindbaar en verscheen vervolgens in een video van het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Daarin wordt hij beschuldigd van terrorisme en legt hij een bekentenis af. Op de beelden maakt Ghoneim een gestresste indruk en vertoont hij zichtbare tekenen van marteling. Datzelfde jaar worden ook drie collega’s opgepakt.

De arrestaties gebeurden in een context van ongekende repressie, vertelt Hossam Bahgat, mensenrechtenactivist en oprichter van het Egyptian Initiative for Personal Rights. Begin 2018 had president Sisi zich verkiesbaar gesteld voor een tweede termijn. In de aanloop naar de presidentsverkiezingen in maart dat jaar schakelde Sisi zijn politieke tegenstanders uit. De druk werd verder opgevoerd in 2019, toen Sisi een grondwettelijk referendum uitschreef waarmee de presidentiële termijn werd verlengd met twee jaar en een derde termijn mogelijk werd. Sisi kan daardoor tot 2030 aan de macht blijven. De arrestatiegolf bereikte een hoogtepunt in de nasleep van protesten tegen de president in 2019. Meer dan vierduizend mensen werden indertijd opgepakt.

Parallelle zaken

Activist Ghoneim wordt een half jaar na zijn arrestatie overgebracht naar een hoofdkwartier van de Nationale Veiligheidsdienst en verdwijnt daarna opnieuw van de radar. Pas vier maanden later duikt hij op in een rechtbank. Na twee jaar voorarrest, de wettelijke limiet in Egypte, wordt Ghoneim ‘geroteerd’: een bekende praktijk waarbij gevangenen worden aangeklaagd in parallelle zaken, zodat ze na vrijspraak in de ene zaak via een andere toch in detentie kunnen worden gehouden.

Ghoneim zit drie jaar in voorarrest als zijn zaak in mei 2021 voor de rechter komt. In de bewuste zaak worden tientallen politieke gevangenen beschuldigd van banden met de Moslimbroederschap, die in Egypte officieel wordt gezien als terroristische organisatie. Hoewel de noodtoestand in Egypte dan al niet meer van kracht is, wordt de zaak toch in een spoedrechtbank behandeld, met het argument dat de noodtoestand wél functioneerde op het moment van de arrestaties. Een proces onder de noodregels betekent allereerst dat het achter gesloten deuren wordt gehouden, maar ook dat de begin deze maand uitgedeelde straffen worden geratificeerd door de president – een schending van de scheiding der machten – en dat de veroordeelden ook niet in beroep kunnen gaan.

Wereld kijkt de andere kant op

„Waar we bang voor waren gebeurt nu”, zegt activist Bahgat. Het aantal nieuwe politieke gevangenen is drie maal hoger dan het aantal dat wordt vrijgelaten op last van de amnestiecommissie. Nieuwe websites zijn geblokkeerd. En vier journalisten van Mada Masr, een van de weinige onafhankelijke nieuwsmedia, riskeren een gevangenisstraf van zes tot 24 maanden vanwege een artikel over corruptie binnen een regimegetrouwe politieke partij. „Maar de wereld kijkt weer de andere kant op”, zegt Bahgat.

„Alles wat we horen is stilte. De leiders kwamen, gingen naar huis en zijn hun beloftes vergeten”, schrijft de zus van politieke gevangene Alaa Abd El-Fattah in een persbericht over het gebrek aan actie door de Verenigde Naties inzake mensenrechtenschendingen in Egypte.

Dat is zorgwekkend, betoogt Bahgat. „De situatie wordt steeds ernstiger. Dit is het laatste jaar van de tweede termijn van de president en we verwachten binnenkort verkiezingen. Op dit moment is de sfeer zo gespannen en de ruimte voor de civil society zo klein dat nog niet één persoon heeft aangekondigd het tegen de president te zullen opnemen. En met de slechte economische situatie erbij hebben we alle ingrediënten voor nog meer repressie.”