Rap gekantelde inzichten in de Europese ‘troonrede’ van Von der Leyen

De solidariteit van Europa met Oekraïne zal onwrikbaar blijven, ook in de zware tijden die mogelijk nog gaan komen. De centrale boodschap van de ‘State of the Union’ van voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen was woensdag duidelijk: de oorlog in Oekraïne is ook onze oorlog, „tegen onze energie, onze economie, onze waarden en onze toekomst”, maar uiteindelijk zal Europa in die strijd zegevieren.

De Commissievoorzitter kondigde daartoe een pakket maatregelen aan die de torenhoge energieprijzen voor burgers moeten gaan dempen. De details daarvan werden de afgelopen week al duidelijk. Kern van de plannen is een tweetal heffingen waardoor zowel producenten van hernieuwbare energie als fossiele bedrijven moeten meebetalen om burgers en bedrijven te compenseren. De heffingen moeten meer dan 140 miljard opleveren.

Lees ook Deze drie grote plagen staan een Europese crisisaanpak in de weg

Het is het soort marktingrijpen dat voor Brussel tot voor kort onmogelijk had geleken. Maar, benadrukte Von der Leyen, hoewel winst maken normaal „een goede zaak is”, is het „in deze tijden verkeerd om buitengewone recordwinsten te boeken – dankzij de oorlog en ten koste van de consument.” Ook kondigde ze een „grondige en brede” hervorming van de elektriciteitsmarkt aan, die de prijs van elektriciteit minder afhankelijk maakt van de gasprijs. Ook dit is een maatregel waartegen de Europese Commissie zich, als architect van de geliberaliseerde energiemarkt, tot voor kort ferm verzette.

Zo was er meer in Von der Leyens toespraak dat duidde op rap gekantelde inzichten. „Eén les uit deze oorlog is dat we hadden moeten luisteren naar degenen die Poetin kennen”, zei Von der Leyen. „We hadden moeten luisteren naar de stemmen binnen onze Unie – in Polen, de Baltische staten en in heel Midden- en Oost-Europa. Jarenlang hebben zij ons voorgehouden dat Poetin niet zou stoppen. […] Zij hebben geïnvesteerd in hernieuwbare energie, terminals voor vloeibaar aardgas en interconnectoren.” Het was nauwelijks verhulde kritiek op met name Duitsland, thuisland van Von der Leyen zelf, dat zich de afgelopen jaren juist toenemend afhankelijk maakte van goedkoop Russisch gas.

Wederopbouw van Oekraïne

Speciale gast tijdens de rede was Olena Zelenska, de echtgenoot van de Oekraïense president Volodymyr Zelensky. Von der Leyen prees de ‘first lady’ voor de moed die zij en haar man hadden getoond en die anderen in het land „moed en hoop” hadden gegeven. De EU steekt 100 miljoen euro in de wederopbouw van Oekraïense scholen. Tevens zal Oekraïne snel toegang krijgen tot de vrije roamingruimte van de Europese Unie, waarbinnen consumenten zonder extra kosten kunnen bellen en internetten via het mobiele netwerk.

We hadden moeten luisteren naar degenen die Poetin kennen

In haar toespraak kondigde Von der Leyen verder een reeks nieuwe initiatieven aan, waaronder een wet ‘kritieke grondstoffen’, waarmee Europa onafhankelijker moet worden als het gaat om zeldzame aardmetalen als lithium. Ook wil Von der Leyen nieuw leven blazen in vastgelopen wetgeving die belastingregels in de EU moet harmoniseren. Er komt daarnaast een ‘waterstofbank’ met 3 miljard euro in kas die de waterstofmarkt in Europa moet gaan stimuleren.

Schandaal aan de VU

Opvallend was de verwijzing naar een schandaal aan de Vrije Universiteit in Amsterdam – door Von der Leyen abusievelijk de ‘Universiteit van Amsterdam’ genoemd – , waar een centrum dat onderzoek doet naar mensenrechten geld bleek te krijgen van een Chinese universiteit. „Deze leugens vergiftigen onze democratieën”, aldus Von der Leyen. Het is aanleiding voor een pakket ter ‘Verdediging van de democratie’ dat „heimelijke buitenlandse invloed en schimmige financiering aan het licht [moet] brengen.”

Lees ook China werkt aan een alternatief voor de universele mensenrechten. ‘Dan houdt het gesprek snel op’

In het slot van haar rede onderstreepte Von der Leyen, niet voor het eerst, dat er wat haar betreft een Europese conventie komt die leidt tot een wijziging van het Europees verdrag. Dat is volgens haar onder meer noodzakelijk nu de EU werkt aan toetreding van nieuwe leden. Ook wil de Commissievoorzitter de „solidariteit tussen de generaties” in de EU-verdragen verankeren. In het Europees Parlement, waar Von der Leyen haar Europese ‘troonrede’ hield, kon dit op luid applaus rekenen. Maar of zo’n conventie er ook daadwerkelijk komt is vooral afhankelijk van het animo bij de lidstaten. Vooralsnog is er bij hen een stuk minder animo voor het opstarten van zo’n lang en moeizaam proces.