‘Premier Johnson, de situatie is onhoudbaar’

Als ware hij niet verslagen, zo monter kondigde Boris Johnson donderdagmiddag aan dat hij opstapt als premier van het Verenigd Koninkrijk. Hij vond het jammer dat hij zijn collega’s niet had kunnen overtuigen dat het „bizar” was om nu te vertrekken, zei hij, maar had zich niet helemaal uit het veld laten slaan. Zo zou hij aanblijven tot er een nieuwe regeringsleider was gevonden. „Boeoeoeoeoe”, klonk het in de verte vanuit het publiek. „Ik weet dat velen van jullie opgelucht zijn dat ik vertrek”, aldus Johnson. „En misschien zullen er ook best een paar teleurgesteld zijn.”

Inderdaad, teleurgesteld. „Teleurgesteld en wanhopig.” Zo was de stemming bij de Britse Conservatieve Partij, zei Tory-prominent Steve Baker donderdagochtend tegen de BBC voor de deur van Downing Street 10, waar de pers uren wachtte tot Johnson naar buiten zou komen om zijn vertrek aan te kondigen.

Ik weet dat velen van jullie opgelucht zijn dat ik vertrek. En misschien zullen er ook best een paar teleurgesteld zijn

Boris Johnson bij aankondiging van zijn aftreden

Maar, gaf Baker desgevraagd toe, het Conservatieve leiderschap was ook wel „een circus” geworden. In minder dan 48 uur hadden meer dan vijftig regeringsfunctionarissen hun ontslag ingediend, uit onvrede met het leiderschap van de premier.

En verspreid over drie dagen was een hele parade van partijleden in de publieke arena voorbij getrokken om Johnson – hetzij met een subtiel zetje, hetzij met een flinke duw – te verstaan te geven dat hij plaats moest maken.

Dinsdag: de druppel

Het politieke spektakel dat leidde tot het opstappen van Johnson begon dinsdagavond om 18.02 uur (Britse tijd) met een tweet waarin minister Sajid Javid (Volksgezondheid) zijn vertrek aankondigde, negen minuten later gevolgd door een soortgelijke tweet van zijn collega Rishi Sunak (Financiën).

Aanleiding voor hun ontslagbrieven was de erkenning van Johnson dat hij wél had geweten van de beschuldigingen van handtastelijkheden aan het adres van partijgenoot Chris Pincher voordat hij hem een belangrijke baan gaf – hetgeen de premier eerder had ontkend.

Maar in de brieven van Javid en Sunak ging het om meer dan het gedraai rond Pincher. Javid schreef met zoveel woorden dat Johnson niet integer is, en incompetent. Sunak schreef in feite dat hij heeft vastgesteld dat de premier niet eerlijk was, ook niet in zijn communicatie jegens de burger over ’s lands financiën.

Het einde van Johnson was met de kennis van nu al eerder begonnen. Misschien bij Partygate, het schandaal over de feestjes in de ambtswoning tijdens de coronalockdowns, en het gedraai van Johnson daarover. Of misschien ruim anderhalf jaar geleden al bij Johnsons gedraai rond parlementariër Owen Paterson, die van corruptie was beschuldigd. Pincher was de spreekwoordelijke druppel.

Lees ook: Zes schandalen die de positie van premier Boris Johnson verzwakten

En het opstappen van twee belangrijke ministers was het begin van de terminale fase, waarin Johnson sinds dinsdagavond verkeerde. Maar het duurde nog even voor dat tot iedereen was doorgedrongen. Enkele minder bekende partijleden stapten dinsdagavond ook op, maar de partijprominenten hielden zich stil, of schaarden zich volmondig achter de premier. Hij benoemde, in een vlucht naar voren, nog dezelfde avond twee plaatsvervangers. De gerespecteerde minister van Onderwijs, Nadhim Zahawi, werd gepromoveerd naar Financiën.

Woensdag: de dreun

Woensdagmiddag liet Johnson zichzelf voor het eerst na het ontslag van de ministers zien, bij het wekelijkse vragenuurtje in het Lagerhuis. Geflankeerd door een geamuseerd knikkende Zahawi sprak Johnson, op zijn kenmerkende strijdbare toon, over zijn dagelijkse werkzaamheden, tot hij zelf in lachen uitbarstte – zich kennelijk bewust van de absurde situatie. Voor het vragenuurtje begon waren al vijftien regeringsfunctionarissen opgestapt, binnen dat uurtje vertrokken er nog twee. Toen Johnson na afloop het Lagerhuis verliet, riep één parlementariër plagerig: „Bye Boris!” En toen klonk het uit vele kelen: „Dáááág! Dááág!”

Op Johnsons agenda stond woensdagmiddag ook nog een vergadering met de voorzitters van alle commissies van het Lagerhuis. Zij vuurden twee uur lang kritische vragen op de premier af, over de meest uiteenlopende kwesties, die hij amper kon pareren. Hakkelend sleepte hij zich naar het einde.

Na afloop wachtte een volle ambtswoning op hem. Daar hadden vertrouwelingen zich verzameld om Johnson achter de schermen toe te spreken. Er waren woorden van onaflatende steun, van minister Nadine Dorries (Cultuur) bijvoorbeeld. Maar er was ook een stevige delegatie van ministers naar Downing Street gekomen om met Johnson te praten over een enigszins waardige aftocht.

Intussen was uitgelekt dat minister Michael Gove (Huisvesting), één van Johnsons belangrijkste bondgenoten, die ochtend al bij de premier was langsgeweest om hem te vertellen dat hij moest opstappen. Toen dat naar buiten kwam, gaven de analisten Johnson op. De dreun van Gove zou Johnson niet meer te boven komen. Woensdagavond zou Johnson opstappen, voorspelden ze.

Groot was het ongeloof in Westminister daarom toen ’s avonds uit Downing Street het bericht kwam dat Johnson zich nog altijd tegen zijn vertrek verzette. Gove kreeg een telefoontje van Johnson dat hij ontslagen was.

Donderdag: de doodsteek

De doodsteek volgde pas donderdagochtend, uitgerekend van de kersverse minister van Financiën Nadhim Zahawi, die een dag eerder nog aan Johnsons zijde zat in het parlement. Op Twitter was om 08.43 uur voor iedereen te lezen: „Premier, de situatie is onhoudbaar en wordt alleen maar erger: voor u, voor de Conservatieve Partij en bovenal voor het land. U moet nu het juiste doen en gaan.”

Niet lang daarna kwam via de BBC het bericht dat Johnson het opgaf. Maar niet helemaal. In een ultieme poging grip te houden voor hij zijn aftreden officieel bekendmaakte, benoemde hij nog zes nieuwe ministers, met wie hij verder wil regeren tot er een nieuwe leider is gevonden. Tot ongenoegen overigens van veel Tories, die zeggen dat Johnson onmiddellijk moet vertrekken.

De leiderschapsstrijd is intussen allang begonnen. Steve Baker, die naar eigen zeggen zo „teleurgesteld” was, had zelfs voor Johnson zijn aftreden bekend had gemaakt gezegd dat hij wel premier wilde worden. Andere Conservatieven met die ambitie zouden – niet geheel toevallig – politici zijn die de afgelopen dagen nadrukkelijk van zich hadden laten horen. Sajid Javid wordt genoemd, net als Rishi Sunak, Michael Gove en Nadhim Zahawi. Wie een politieke doorstart wil, trekt zo snel mogelijk zijn handen van Boris Johnson af.

Baker, de Brexiteer die eerder had geholpen oud-premier Theresa May ten val te brengen en in april al publiekelijk had gezegd dat Johnson moest opstappen, zei het donderdag zo tegen de BBC: „We moeten nu een glimlach opzetten en onze borst vooruit steken.”