Column | Sancties, sancties, zullen we eens iets anders proberen?

Terug naar de sancties. Twee weken geleden suggereerde ik op deze plaats dat het tijd werd sancties tegen Israël te overwegen om zijn toenemend repressieve Palestijnenbeleid. Dat leverde stúkken meer reacties op dan als ik over de Elgin Marbles of de oorlog in Jemen columneer, wat toch ook heel interessant is, die tot mijn verrassing in meer dan overgrote meerderheid positief waren. Maar ik was niet helemaal eerlijk geweest, in die zin dat ik over het algemeen eigenlijk niet geloof in sancties als straf- of drukmiddel. Niet tegen Israël – hoe dan ook gaan westerse regeringen geen sancties tegen Israël afkondigen, dat weet ik ook wel! Maar ook niet tegen Iran of Syrië.

Ja, u heeft gelijk als u Libië (Gaddafi’s nucleaire programma) of Zuid-Afrika (apartheid) noemt als sanctiesucces, en dat is niet niks. En dat er gerichte, zogenaamd slimme sancties zijn die in bepaalde gevallen zinvol zijn. Zeker! Maar tegenwoordig wordt automatisch naar sancties gegrepen, althans tegen onbevriende regimes. En veel daarvan werken niet of verkeerd of averechts.

Ik geef u Trump en Iran. De Amerikaanse president stapte in 2018 uit het nucleaire akkoord dat de Iraniërs tot dat moment volgens de IAEA-inspecteurs hadden nageleefd, en kondigde vervolgens op zijn trumpiaans de „zwaarste sancties ooit” af om een beter (niet nader gedefinieerd) akkoord te bereiken. Maar zijn campagne van „maximale druk” leidde in Teheran vooral tot een tegencampagne van „maximaal verzet”.

Niet alleen ging Iran als vergelding op steeds grotere schaal het nucleaire akkoord schenden – als ze zouden willen, wat ze volgens Amerikaanse inlichtingendiensten (nog) niet willen, hebben ze vandaag of morgen een atoombom. Maar ook leidde de Amerikaanse campagne juist tot verharding van het bewind, niks concessies of andere toegeeflijkheid, terwijl de bevolking in steeds grotere economische nood raakte. Inderdaad, óók door het economisch en ander wanbeleid van het regime. Maar verreikende energie-, transport- en financiële sancties daarbovenop hadden een funeste uitwerking op de beurs van de burger. En veel minder op die van het bewind, dat door de jaren heen sluiproutes heeft verzameld. Het is natuurlijk volstrekt hypothetisch, maar waar zou Iran vandaag zijn als Trump niet uit het akkoord was gestapt?

Syrië is een soortgelijk voorbeeld van een opstapeling van sancties die niet of nauwelijks het regime raken, en des te meer de burgers. Voordat u mij verkeerd begrijpt: evenals het Iraanse is het Syrische bewind buitengewoon onaangenaam en extreem repressief. Maar de Caesar Syria Civilian Protection Act, de ultieme Amerikaanse sanctiewet die in 2020 van kracht werd en simpel gezegd iedereen verbiedt zaken te doen met het regime, gaat noch dat regime veranderen, noch de burgers beschermen. Integendeel, president Assad zit hoog en droog in zijn paleis in Damascus, verdient zijn centjes aan de drugshandel (captagon) en raakt weer accepté onder Arabische leiders. Terwijl meer dan 90 procent van de 22 miljoen Syriërs onder de armoedegrens is gezakt, 15,3 miljoen mensen van (voedsel)hulp afhankelijk zijn en er geen sprake is van wederopbouw omdat de VS en Europa weigeren daarin te investeren zolang Assad niet hervormt. Hee! Het blijkt een vruchtbare akker voor IS en andere jihadisten.

Tientallen miljoenen burgers in nood plus een potentiële atoombom in Iran en weer de kop opstekend moslimterrorisme in Syrië. Is het een idee ons nog eens op het sanctiewapen te beraden?

Carolien Roelants is Midden-Oostenexpert en scheidt op deze plaats elke week de feiten van de hypes.