De wereld moet „op een rechtvaardige, ordelijke en billijke manier afstand nemen (transitioning away) van fossiele brandstoffen in energiesystemen”. Dat is de toverformule waarmee Sultan Al-Jaber, voorzitter van de klimaattop in Dubai, erin is geslaagd om de ambities van Europa en het verzet van de olieproducerende landen bij elkaar te brengen in een slotverklaring. Het doel is om „in dit kritieke decennium acties te versnellen, om rond 2050 netto-nul emissies te bereiken, in overeenstemming met de wetenschap”.
Ongeveer 24 uur later dan gepland is dit volgens Al-Jaber niets minder dan „een historische besluit”. Nooit eerder werd in de slotverklaring van een klimaattop zo expliciet verwezen naar het einde van het tijdperk van de fossiele energie. Twee dagen en nachten van zenuwslopende onderhandelingen waren nodig om min of meer op te schrijven wat volgens klimaatwetenschappers al lang overduidelijk is: zonder een einde te maken aan het gebruik van kolen, olie en gas is het onmogelijk om klimaatverandering een halt toe te roepen.
In de plenaire vergadering had de voorzitter slechts een paar minuten nodig voordat hij, onder luid applaus, afhamerde. In zijn daaropvolgende toespraak doopte Al-Jaber de tekst ‘The UAE consensus’ – de overeenstemming van de Emiraten. Hij prees de onderhandelaars dat ze bereid waren geweest hun individuele belangen opzij te zetten ten gunste van het gezamenlijke belang.
Een overeenkomst is slechts zo goed als de implementatie ervan. We zijn wat we doen, niet wat we zeggen
De uitkomst betekent volgens Al-Jaber „een betere toekomst voor de mensheid en de planeet”. Hij zei dat het akkoord de kans biedt om „onze economieën opnieuw te definiëren”. Maar hij sprak meteen een waarschuwing uit: „Een overeenkomst is slechts zo goed als de implementatie ervan. We zijn wat we doen, niet wat we zeggen.”
Ook Simon Stiell, het hoofd van het klimaatbureau van de Verenigde Naties (UNFCCC) dat verantwoordelijk is voor het onderhandelingsproces, was voorzichtig. „Het is niet zo dat hier vandaag de pagina van de fossiele brandstoffen is omgeslagen”, zei hij. Het is hooguit „het begin van het einde van het fossiele tijdperk”. Hiermee is de finish nog lang niet bereikt, aldus Stiell, het is eerder een reddingsboei die de partijen moeten grijpen om hun klimaatactie te vergroten.
Tegen veler verwachting in is Al-Jaber erin geslaagd om zijn missie te voltooien. Alom bestond de vrees dat hij als olieman – hij is directeur van Adnoc, een van de Emiraatse staatsoliebedrijven en een van de grootste olieconcerns van de wereld – alles in het werk zou stellen om de aandacht af te leiden van het gebruik van fossiele brandstoffen, het grootste struikelblok om verdere opwarming van de planeet te voorkomen. Zelf beschouwde hij zich juist als de ideale persoon om olielanden op andere gedachten te brengen.
Uitfaseren wordt vermeden
Er valt zeker wat af te dingen op de nu gebruikte formuleringen. Zo is afstand nemen van fossiele brandstoffen niet hetzelfde als het uitfaseren. Ook gaat het einddoel niet expliciet over het gebruik van kolen, olie en gas, maar alleen over hun emissies. Die moeten naar nul rond 2050. Dat biedt olielanden de ruimte om gewoon door te gaan met olie- en gaswinning in combinatie met de belofte om de broeikasgassen die ze veroorzaken te voorkomen, onder meer door het afvangen en opslaan van CO2. Het is precies waar Al-Jaber vanaf het begin op mikte, en waar hij zwaar voor werd bekritiseerd.
Daar staat tegenover dat de transitie „in het komende kritieke decennium” volgens het akkoord versneld moet worden. Ook is de vrijblijvendheid – die in conceptversies van de slotverklaring nog wel stond– uit de tekst verdwenen. De voorstellen om te komen tot een reductie van broeikasgassen zijn vervat in een oproep aan alle landen „om bij te dragen aan mondiale inspanningen”. Voor de VN is dat best een stevige aansporing en in ieder geval is het iets heel anders dan het eerdere voorstel om op vrijwillige basis te plukken uit een aantal alternatieven om broeikasgassen te reduceren.
Tot die mondiale inspanningen behoren ook het verdriedubbelen van het gebruik van duurzame energie en een verdubbeling van de energie-efficiëntie voor 2030, het versneld verminderen van het gebruik van steenkool waarvan die broeikasgassen niet worden opgeslagen, het versneld verminderen van de uitstoot van andere broeikasgassen zoals methaan, en het versneld reduceren van de emissies in de transportsector.
Eurocommissaris Wopke Hoekstra, hoofdonderhandelaar van de Europese Unie, zei zeer tevreden te zijn dat de wereld in staat was gebleken „de kloof te overbruggen”. Hij sprak van „een dag van dankbaarheid” omdat de maximale opwarming van 1,5 graden Celsius nog steeds binnen bereik is gebleven. De Amerikaanse klimaatgezant John Kerry zag het akkoord als een signaal dat ook onder moeilijke omstandigheden het multilateralisme overeind is gebleven. Kerry kondigde aan dat de VS en China gezamenlijk gaan overleggen om hun langetermijnstrategie aan te scherpen.
Lees ook Maximaal anderhalve graad opwarming? ‘Politiek en maatschappelijk niet haalbaar’
Vooral over aanpassing aan de gevolgen van klimaatverandering en over de financiering van klimaatbeleid in ontwikkelingslanden zijn de afspraken weinig concreet. Tasneem Essop, directeur van CAN International, waarin tientallen milieuorganisaties samenwerken, zei te vrezen dat kwetsbare volkeren en landen „met de last worden achtergelaten om deze transitie te financieren en een crisis aan te pakken die zij niet hebben veroorzaakt”. Ze riep de vervuilende landen en bedrijven op om de financiering te leveren die hoort bij een rechtvaardige transitie.
Leeslijst
