Indonesische burgers roepen pronkzuchtige belastingambtenaren ter verantwoording

In Indonesië is een bescheiden volksopstand uitgebroken. Niet in de straten van Jakarta maar op sociale media. Sinds enkele weken worden belastingambtenaren in exorbitante villa’s, luxueuze kleding en dure bolides door burgers aan de digitale schandpaal genageld. De belastinginspecteurs en hun kroost pronken met een leefstijl die niet onderdoet voor die van de personages in de film Crazy Rich Asians, vinden zij. Filthy Rich Public Servants, schreef de Indonesische krant The Jakarta Post. Hun vermogen komt niet overeen met het salaris dat bij hun functie hoort. Waar komt al dat geld vandaan?

Nadat het afgelopen jaar de zaak Sambo wijdverspreide misstanden bij de politie blootlegde, is er nu opnieuw een overheidsinstantie die door en door corrupt blijkt. Werknemers bij de belastingdienst hebben zich, zo blijkt nu, jarenlang vrijwel ongehinderd kunnen verrijken via witwaspraktijken. Volgens minister van Politieke, Juridische en Veiligheidszaken Mahfud is sinds 2009 maar liefst circa 19 miljard euro aan persoonlijke rijkdommen en op rekeningen van zo’n 460 belastingambtenaren aangemerkt als verdacht. Dat stelde hij vorige week op een persconferentie. Waarom is er niet eerder een grootschalig onderzoek ingesteld, vroeg hij.

Tientallen belastingambtenaren van wie wordt vermoed dat ze hun vermogen op illegale wijze hebben verkregen, zijn aangehouden

Het schandaal begon eind februari toen op internet beelden verschenen van de zoon van belastinginspecteur Rafael Alun Trisambodo, Mario Dandy Satrio (20), die een 17-jarige student in elkaar trapte. Het slachtoffer, een ex van de vriendin van Satrio, ligt in coma. Al snel vonden speurende Indonesiërs video’s van een buitengewoon luxueuze leefstijl van de inspecteurszoon. Trots toonde hij zijn Harley Davidson. Ook pronkte hij met een Jeep Wrangler Rubicon, een auto van ruim een ton. Verontwaardigd werd verder gezocht. De internetspeurders vonden meer belastingambtenarenfamilies die het verdacht breed lieten hangen. Zo postte de dochter van de regionale belastinginspecteur Andhi Pramono selfies in dure merkkleding, outfits van duizenden euro’s. En waarvan betaalt haar vader zijn miljoenenvilla? Ook een exclusieve motorclub onder leiding van topbelastingambtenaar Suryo Utomo wekte woede.

Oproep tot matiging

Er ontstond zoveel ophef, dat een reactie van president Joko Widodo, ook wel Jokowi genoemd, niet kon uitblijven. Hij verklaarde dat het arrogant is om je welvaart te tonen en riep op tot matiging. „Hopelijk niet een oproep om je stilletjes te wentelen in luxe, maar een signaal dat de herkomst van de welvaart goed wordt onderzocht”, merkte The Jakarta Post fijntjes op.

Ook minister van Financiën Sri Mulyani Indrawati, bondgenoot van Jokowi, kwam onder vuur te liggen. Ze ontbond de motorclub van topambtenaar Utomo. Tegelijkertijd riep ze op om wel je belasting te betalen. Evenals in Nederland is in Indonesië maart de maand van de belastingaangifte. Het leverde haar op Twitter een spervuur van hoon en verwijten op. Inmiddels is er een onderzoek ingesteld. Tientallen belastingambtenaren van wie wordt vermoed dat hun vermogen op illegale wijze is verkregen, zijn aangehouden en moeten zich verantwoorden bij de Indonesische Anti-Corruptie Commissie, de KPK.

Maar de procesgang loopt vooralsnog niet erg gesmeerd. De KPK verklaarde al aan het begin van de maand dat het moeilijk is om bewijzen te verzamelen dat rijkdommen op illegale wijze waren verzameld. Zo bleek dat de financiën van Trisambodo, die maar liefst 3,6 miljoen euro als vermogen had gedeclareerd, al eerder onder de loep waren genomen. Maar door gebrek aan bewijs was de zaak niet doorgezet, zo stelde de KPK.

Lees ook: Een nieuwe hoofdstad voor Indonesië

De grote vraag is nu: zal er deze keer wel een grote schoonmaak plaatsvinden? De zaak komt voor Jokowi, die aan het einde van zijn laatste termijn zit, hoogst ongelegen. Jokowi heeft zich vastgebeten in de bouw van de nieuwe hoofdstad Nusantara op het eiland Kalimantan, die hij als zijn belangrijkste nalatenschap ziet. Indonesië bekostigt slechts een klein deel van de bouw van de stad. Ruim 80 procent van de financiering, zo’n 34 miljard dollar, moet van buitenaf komen. Momenteel zet hij alle zeilen bij om buitenlandse investeerders te trekken. Een groot corruptieschandaal kan investeerders doen terugdeinzen. Indonesië is berucht om zijn bureaucratie, stroperige processen, omkoping en corruptie. Al eerder stelde de organisatie Transparency International, dat vooral in Jokowi’s tweede termijn, ondanks voornemens en beloftes van de president, corruptie is toegenomen. Indonesië is in 2022 op hun corruptiebarometer van 180 landen gedaald van plaats 96 naar 110.

Het gebouw van de belastingdienst in de Indonesische hoofdstad Jakarta. Foto Willy Kurniawan / Reuters

Anticorruptiewetgeving

Volgens Arya Fernandes, politicoloog van de Indonesische denktank CSIS, is dat niet toevallig. Want het mandaat van de Nationale Anti-Corruptie Commissie, opgericht na de val van autocraat Soeharto, is in 2019 door een wetsherziening flink uitgekleed. Nota bene onder leiding van Jokowi zelf. „Jokowi is een populistische leider”, vertelt Fernandes aan de telefoon. „Hij beloofde corruptie te bestrijden, maar hij wilde ook investeren in infrastructuur en economische welvaart.” En om dat te bewerkstelligen had Jokowi de medewerking van lokale zakenlieden nodig. „In Indonesië is de corruptie het sterkst rond de verkiezingen”. legt Fernandes uit. „Want dan worden er beloftes gedaan in ruil voor politieke steun, en die moeten daarna worden ingelost.” Sterke corruptiewetgeving verhindert dat.

Lees ook dit profiel van president Joko Widodo: Jokowi is speelbal in handen van de elite

Hoewel de anticorruptiewetgeving is afgezwakt, is er volgens Fernandes sinds de val van Soeharto wel degelijk vooruitgang geboekt. „Onderzoek wijst uit dat corruptie in het onderwijs, gezondheidszorg, in het algemene middenkader en onderaan de bureaucratische ketens is afgenomen. De meeste corruptie zit hoog in de top.” De vraag is of dat nou zo geruststellend is.

Want in Indonesië neemt de kloof tussen arm en rijk toe. Volgens Oxfam is Indonesië nummer zes in de wereld op het gebied van ongelijke welvaartsverdeling. De rijkste vier Indonesische mannen hebben meer vermogen dan de 100 miljoen armste Indonesiërs. Tien procent van alle 280 miljoen Indonesiërs leeft onder de armoedegrens.

Politicoloog Fernandes ziet hoop in de nieuwe generatie. „Vergeet niet: er was in 2019 en 2020 vooral onder jongeren grote publieke weerstand tegen de afzwakking van anticorruptiewetten. Ik denk dat het thema corruptie bij de komende verkiezingen een grote rol zal spelen. Jonge kiezers zullen stemmen op kandidaten die zich inzetten tegen corruptie.”

Mario Dandy Satrio is samen met een mededader gearresteerd. Ze kunnen vijf jaar cel krijgen voor mishandeling van een minderjarige. Online activisten houden het proces in de gaten. Ze willen voorkomen dat de rijkeluiszoon er te licht vanaf komt.