Pars pro toto

In Roemenië werd na de invasie in Oekraïne de opera Jevgeni Onegin, gebaseerd op de gelijknamige verzenroman van dichter Aleksandr Poesjkin, opeens afgezegd want tja, Russisch. Een meesterwerk waarvan de eerste regels in 1825 werden geschreven vindt door gebeurtenissen in 2022 geen doorgang meer.

Het is een van de vele voorbeelden van de Russofobie die de afgelopen weken ontstond. Ik kocht vrijdag een bundel van de Russische poëet en Kremlincriticus Kirill Medvedev (overigens geen familie van tennisser Daniil en voormalig president Dimitri).

„Goede dichter”, zei de verkoper. „Jammer dat hij Russisch is.”

Ik was te verbouwereerd om te reageren. Sinds de inval is in een goed deel van de wereld sprake van een op hol geslagen totum pro parte (u weet wel, die stijlfiguur waarbij het geheel wordt gebruikt om te verwijzen naar een deel, zoals ‘Nederland won het WK van Duitsland’), waarbij ook Nederlandse nieuwskanalen Rusland zeggen terwijl ze eigenlijk slechts het Kremlin of Poetin bedoelen. Met als gevolg het weren van Russische kunst en cultuur, maar ook het uitschelden en intimideren van Russen en Russischtaligen in ons land. Straks wordt het koningshuis ook nog gecanceld vanwege het Romanovbloed dat hun door de aderen stroomt. Het scheelt nou eenmaal uren piekeren, filosoferen en preciseren wanneer je mensen, landen en leiders over één kam scheert. Heb je weer tijd over voor leuke dingen.

Ik liet zelf, vlak na de inval, in enkele stukken Poetin en Rusland naar elkaar verwijzen, om het gebruik van steeds weer dezelfde woorden te voorkomen. Nu betreur ik dat ik stijl boven inhoud liet gaan. Rusland en Poetin zijn niet inwisselbaar, en er moet een onderscheid blijven tussen deze twee, omdat je anders de een verantwoordelijk gaat houden voor de daden van de ander.

De laatste jaren is er in eigen land nogal gebekvecht over taal (of althans, nog meer dan normaal). Moet je nu ‘blank’ of toch ‘wit’ zeggen? Mogen mensen zelf bepalen of ze met ‘hem’ of ‘haar’ worden aangesproken? Is het halfbloed of dubbelbloed? Ik ken enkele meervinkers die nooit last hebben van hun eigen identiteit en dit allemaal haarkloverij vinden.

„Het is slechts taal”, hoorde ik hen tijdens debatavonden weleens zeggen. Wat een onzin. Het is nooit slechts taal. Er worden momenteel mensen bedreigd omdat Rusland en Poetin door elkaar worden gehaald. Woorden doen ertoe. Als we ze niet zorgvuldiger gebruiken, worden deze onzekere tijden voor velen nog veel onzekerder.