Opinie | Het helpt als óók het universum wil dat jij een huis krijgt

Ik stuitte op een interview in Het Parool met een jong stel dat net een koopcontract had getekend voor een huis in Amsterdam van „100 m² met een voor- en achtertuin, drie slaapkamers en uitzicht op veel groen”. Daar was een bloedstollend proces aan voorafgegaan, zo bleek. Er was naar binnen gegluurd, maar voordat er een bod kon worden uitgebracht, was het huis al van Funda gehaald. Dat was een teleurstelling, tot bleek dat het huis er, „als een wonder”, opnieuw was opgezet. Na royaal over de vraagprijs te bieden, hoorden ze dagenlang niets. „Geen goed teken”, volgens de makelaar. Gelukkig kwam dan toch de verlossing: het bod was geaccepteerd, waarna werd geconcludeerd dat „het zo moest zijn”.

Hoewel de serie waarin mensen worden geïnterviewd over hun huizenjacht in de hoofdstad vooral duidelijk maakt hoe ontzettend onrechtvaardig en ontwrichtend de wooncrisis is, met koppen over klemzitten, on hold staan, of simpelweg op straat staan, viel het me op dat de stellen die het was gelukt om te kopen vaak niet konden nalaten om te vermelden dat het zo had moeten zijn. Een stel vertelde hoe ze, nadat ze initieel waren uitgeloot, de volgende dag te horen kregen dat het nieuwbouwhuis „met een reusachtige tuin” toch van hen was. „Het moest dus toch zo zijn.” Dit was overigens wel nadat ze zelf een steentje hadden bijgedragen. „Omdat [we] allebei geloven dat je je dromen kunt realiseren door ze te manifesteren, hingen we een foto van het huis op onze koelkast.”

Hobbels overwonnen

Ik vraag me af wat mensen precies bedoelen als ze – terloops of juist met veel vermeende diepgang – stellen dat ‘het zo moest zijn’. Deze bewering volgt vaak nadat er eerst een aantal hobbels is overwonnen in iemands persoonlijk leven, zoals een burn-out of depressie, een pijnlijke relatiebreuk of maandenlang tevergeefs biedingen uitbrengen. Als het dan op een enigszins onverwachte manier toch goed komt, al dan niet nadat er flink is gemanifesteerd, lijkt het ‘zo te moeten zijn’. Alle tegenslag is niet voor niets geweest, zo is het idee, maar was onderdeel van een plan dat met een happy end – in de vorm van een koophuis, nieuwe baan of nieuwe partner – wordt bezegeld.

Van wie het zo moest zijn wordt niet altijd expliciet vermeld, maar eigenlijk is er maar één serieuze kandidaat: het universum. In tegenstelling tot God is het universum weinig dogmatisch, maar juist behoorlijk vaag en daarmee lekker spiritueel. Volgens sommigen is het universum zelfs gevoelig voor de laatste woontrends. Zo worden op verschillende webshops klankschalen, zoutlampen en edelstenen aangeboden om „de magie met het universum aan te gaan”. Maar vergis je niet, de kracht van het universum is niet uitsluitend decoratief. „Het universum levert altijd”, stelt de invloedrijke Amerikaanse Gaby Bernstein resoluut. Bernsteins boeken met titels als Super Attractor en The Universe Has Your Back prijkten op de bestsellerlijst van de The New York Times en Oprah noemde haar een „thought leader for the next generation”. Gezien de betrouwbare leveringen van het universum is het volgens deze manifesteergoeroe zaak om erop te vertrouwen „dat het komt, wanneer dan ook en hoe dan ook”.

Bedoeling met ons leven

Nu blijft het voor mij enigszins onduidelijk wat manifesteren precies inhoudt, maar ik weet wel dat vrijwel alle manifesteerders geloven dat „je positieve ‘energie’ moet uitstralen om een fijner leven te krijgen”. Dit klinkt opzienbarend, maar blijkt terug te voeren naar het vrij voor de hand liggende gegeven dat je, wanneer je angstig bent of twijfelt aan jezelf, minder goed in staat bent om je doelen te realiseren dan wanneer je opgewekt door het leven gaat. Al zijn er ook manifesteerders die het universum als een soort bol.com beschouwen waar je met positieve gedachten allerlei bestellingen kan plaatsen.

Enfin, interessanter is denk ik de onderliggende aanname dat het universum „achter je staat en voor je werkt”. Hiermee wordt de suggestie gewekt dat dingen ons niet toevalligerwijs overkomen, maar dat het universum een bedoeling heeft met ons leven. Dit is een aantrekkelijke gedachte die niet alleen wordt onderschreven door mensen die manifesteren, maar door iedereen die stelt ‘dat het zo moet zijn’.

Heeft het universum hiermee het stokje van God overgenomen? Het idee dat het leven zich volgens een plan of bedoeling voltrekt, is in de basis religieus. De Duitse filosoof en conceptueel historicus Hans Blumenberg stelt in zijn omvangrijke boek De legitimiteit van de moderne tijd uit 1966 dat religieuze denkbeelden en opvattingen inderdaad doorwerken in onze geseculariseerde moderne samenlevingen. Volgens Blumenberg hebben wij vanuit een christelijk wereldbeeld een specifieke opvatting van betekenis overgeleverd gekregen, namelijk dat het leven, de geschiedenis, betekenisvol is omdat het zich volgens Gods plan voltrekt. Hiermee zijn alle gebeurtenissen – klein en groot – niet willekeurig, toevallig of contingent, maar hebben ze een Goddelijke bedoeling.

Betekeniscrisis

Toen het christelijke wereldbeeld vanaf het begin van de achttiende eeuw langzaamaan steeds meer aan zeggingskracht verloor, ontstond er volgens Blumenberg dan ook een ware betekeniscrisis. Er moest een nieuw antwoord worden geformuleerd op de vraag wat gebeurtenissen betekenisvol maakte, als ze niet langer uitdrukking waren van Gods plan. Volgens Blumenberg bleef het idee van een plan of bedoeling overeind, maar kwam dit plan niet langer van God. De belofte van Goddelijke verlossing werd vervangen door een belofte van vooruitgang die door mensen zelf moest worden gerealiseerd.

Blumenbergs boek verscheen in Duitsland in de naoorlogse periode waarin veel intellectuelen zich geroepen voelden om kritisch te reflecteren op het idee van vooruitgang. Blumenberg laat zien dat het begrip vooruitgang vooral wordt gebruikt om op een seculiere manier betekenis te geven aan de geschiedenis, door te veronderstellen dat we, ondanks de nodige tegenslagen, uiteindelijk op weg zijn naar een toekomst die beter is dan het heden. In die zin is de term ‘vooruitgangsgeloof’ een treffende. In onze huidige tijd, waarin we worden geconfronteerd met de ecologische en politieke ontwrichting van onze leefwereld, zouden we met Blumenberg kunnen stellen dat het geloof in historische vooruitgang dermate aan overtuigingskracht heeft ingeboet, dat er opnieuw een betekeniscrisis is ontstaan. Interessant genoeg lijkt de nadruk niet langer te liggen op het zoeken naar betekenis in de vorm van een plan of bedoeling voor het leven in zijn totaliteit, of voor de geschiedenis ‘im grossen’, maar vooral op het construeren van plan of bedoeling voor ons eigen leven. Met andere woorden, de wereld mag weliswaar een chaos zijn, zolang ons eigen leven maar volgens een plan of een bedoeling verloopt.

Hoe dit zich vertaalt? Bijvoorbeeld in deze fictieve bijdrage aan de interviewreeks over huizenjacht: Annemarije (37) en Thomas (40) zijn al sinds de geboorte van hun dochter op zoek naar een ruimere woning met meer comfort. „Het is charmant hoor, zo’n oud pand aan de gracht, maar inmiddels droom ik van een warmtepomp en triple isolerend glas”, verzucht Annemarije. Net op het moment dat Rusland het stadje Avdiivka met de grond gelijk heeft gemaakt en Israëlische troepen minimaal de helft van alle gebouwen in Gaza hebben beschadigd en ruim een miljoen gevluchte bewoners van de meest basale levensbehoeften zijn verstoken, krijgen Annemarije en Thomas het bericht dat ze zijn ingeloot voor een ruime driekamerwoning in een nieuw te bouwen appartementencomplex binnen de ring. „En dat voor 1.100 euro huur per maand”, zegt Thomas enthousiast. „De oplevering komt precies als onze dochter naar de basisschool gaat. Het moest echt zo zijn.”

Het moet heerlijk zijn om te geloven dat het universum jou ten tijde van oorlogen en klimaatontwrichting naar je droomhuis heeft verhuisd. Lastig is wel dat het universum zoveel mensen volledig aan hun lot lijkt over te laten. Dit probleem speelde natuurlijk ook al bij God zelf, maar werd binnen een religieus betekeniskader nog enigszins ondervangen door de disclaimer dat ‘Zijn wegen ondoorgrondelijk zijn’ én door de belofte van gerechtigheid. Weliswaar niet in dit leven, maar in het Hiernamaals. Dat betekenis hier is gekoppeld aan de belofte van rechtvaardigheid lijkt me een enorme troost, juist voor degenen die in dit leven onder onrecht en verdriet gebukt gaan.

Dit was overigens precies waarom Karl Marx het geloof als ‘opium’ bestempelde. Mensen zouden zich volgens hem neerleggen bij situaties van onrechtvaardigheid, omdat ze geloofden dat het door God gewild was en omdat ze erop vertrouwden dat het na de dood allemaal wel goed zou komen. Voor Marx moest de belofte van rechtvaardigheid, van werkelijke vrijheid en gelijkheid dan ook door mensen zelf gerealiseerd worden.

Zelffeliciterend

De volstrekt individuele betekenisopvatting die nu lijkt post te vatten is losgekoppeld van een belofte van rechtvaardigheid (in dit leven of daarna). Betekenis volgens de ‘het heeft zo moeten zijn’-formule is vooral zelffeliciterend van aard, maar biedt weinig troost in donkere tijden. Ook is het geen aanmoediging om te strijden voor een betere wereld. Wat handelen betreft draait het vooral om het hebben van de juiste mindset. Voor de duidelijkheid: die is positief! „Hoe meer vreugde, hoe sterker je aantrekkingskracht”, aldus Bernstein. Vandaar haar vermaning om niet te lang in negatieve emoties als verdriet en boosheid te blijven hangen.

Positief blijven lijkt me in het geval van een niet geaccepteerd bod inderdaad een prima advies, maar is misschien niet iets om in Oekraïne of Gaza mee aan te komen. Het zou me dan ook niet verbazen als deze manier van betekenis geven aan het eigen leven vooral aanslaat bij mensen met een overwegend comfortabel leven. Voor deze groep lijkt het mij zaak om het bemachtigen van bijvoorbeeld een droomhuis niet te verklaren door een welwillend universum. Al is het maar om de zelffelicitaties niet tot kosmische proporties op te blazen. Ook vermoed ik dat het de eerdergenoemde manifesteerders in hun zoektocht naar een droomhuis ontzettend heeft geholpen dat ze naast positiviteit ook 7,5 ton te besteden hadden.