Ophef in Portugal over hoe vertrouweling Poetin zijn paspoort verwierf

De Joods-Russische aspirant-Brit Roman Abramovitsj was sinds 2018 al de rijkste Israëliër, en is sinds vorig jaar ook de rijkste Portugees. Maar de paspoortentombola van de oligarch, eigenaar van de Engelse voetbalclub Chelsea en vertrouweling van de Russische president Poetin, wordt wellicht een halt toegeroepen. De Portugese overheid en het Openbaar Ministerie onderzoeken sinds deze week hoe Abramovitsj het Portugese (en dus EU-)paspoort heeft kunnen krijgen.

De Rus maakte gebruik van een wet die de nazaten van verdreven Joden het staatsburgerschap verleent. Critici stellen dat de wet door oligarchen wordt gebruikt om voet aan de grond te krijgen in de EU. Het is overduidelijk, zegt de Portugese anticorruptieactivist João Batalha aan de telefoon, dat Abramovitsj paspoorten aan het shoppen is. „Dat zou als een alarmsignaal moeten werken wanneer hij een Portugees paspoort aanvraagt.”

Eerst probeerde Abramovitsj het in het Verenigd Koninkrijk. Dat liep mis toen de Brits-Russische verhoudingen verslechterden na de novitsjok-vergiftiging in Salisbury, in maart 2018. Om zijn visumvrije toegang tot het VK te behouden, wendde Abramovitsj zich onmiddellijk tot Israël, waar hij op grond van zijn Joodse etniciteit qualitate qua een paspoort mag aanvragen. Een maand na de Britse afwijzing mocht hij, inmiddels Israëlisch staatsburger, alweer visumvrij rondreizen.

Daarmee was Abramovitsj honger naar nationaliteiten nog niet gestild: de Portugese krant Público maakte eind vorig jaar bekend dat Abramovitsj sinds april 2021 ook Portugees staatsburger is. In 2015 trad er in Portugal een wet in werking die paspoorten verstrekt aan nazaten van de sefardische Joden die in 1497 voor de keuze gesteld werden om zich tot het christendom te bekeren of Portugal te verlaten. Zeker 76.000 mensen hebben in 2020 via deze wet een Portugees paspoort aangevraagd, van wie 23.000 hem ook hebben gekregen. Spanje heeft soortgelijke wetgeving aangenomen.

Het is niet officieel bekend of Abramovitsj sefardische (Iberisch-Joodse) voorouders heeft; zijn familie is asjkenazisch (Joden afkomstig uit Midden- en Oost-Europa), maar er zijn ook sefardische Joden die na de verdrijving in 1497 naar Oost-Europa vluchtten. Of de band van de paspoortaanvrager met de sefardische cultuur sterk genoeg is, bepalen de Joodse gemeenschappen van Lissabon en Porto.

Paspoortenhandeltje

Volgens critici heeft de Joodse gemeenschap in Portugal er een paspoortenhandeltje van gemaakt. De gedachte achter de wet, zegt Batalha, was nobel: genoegdoening voor verdreven families. Niet voor niets werd de wet unaniem door het parlement aangenomen. „Maar nu blijkt dat negen van de tien nieuwe staatsburgers via Porto komen. Lissabon beoordeelt de aanvragen kennelijk veel strenger. Er is in Porto sprake van enorme belangenverstrengeling: ze ontvangen donaties van degenen over wier paspoortaanvragen ze moeten beslissen.”

Lees ook: Gratis bij uw investering: een visum voor Europa

Van Abramovitsj is bekend dat hij in elk geval financieel bijdraagt aan de Joodse cultuur. Tijdens een evenement bij het Holocaustmuseum in Porto, in juni 2021, werd hij geprezen als een weldoener voor de Portugees-Joodse gemeenschap.

Woordvoerder Gabriel Senderowicz van de Joodse Gemeenschap van Porto zegt desgevraagd dat het rabbinaat de aanvragen controleert aan de hand van tal van elementen: onder meer „namen die in de familie voorkomen, de gemeenschappen en synagogen waartoe ze behoorden, begraafplaatsen, bewaarde voorwerpen, de religieuze of voedselriten en -gewoonten en de connectie van de aanvrager met de Joodse wereld in het heden”.

Heeft Abramovitsj zijn EU-paspoort gekocht? De Russische oppositieleider Aleksej Navalny zei in december in een Twitter-draadje over de oligarch: „Het is hem eindelijk gelukt een land te vinden waar je steekpenningen kunt geven en semi-officiële en officiële betalingen kunt doen om in de EU en de NAVO te belanden – aan de andere kant van de frontlinie van Poetin, om het zo te zeggen.” De tweets zijn afkomstig van het officiële Twitter-account van Navalny; de politicus zelf zit een gevangenisstraf uit in een Russische strafkolonie.

De Portugese minister Augusto Santos Silva (Buitenlandse Zaken) noemde deze kritiek op zijn land eind december „zeer onterecht”. „Het idee dat Portugese functionarissen koffers met geld dragen, is beledigend en nergens op gebaseerd.” De Joodse gemeenschap in Porto rapporteerde een antisemitische golf op sociale media na het debat over Abramovitsj.

Ook opperrabbijn Daniel Litvak van Porto reageert fel. „De onderzoekers zullen geen koffers met geld vinden”, zegt hij in de Portugese media, „maar een nationaliteitsprocedure die voldoet aan de wettelijke vereisten en twee betalingen van 250 euro: het registratierecht en het tarief dat door de certificerende gemeenschap in rekening wordt gebracht. Helaas voor de lasteraars: 250 euro is ons antwoord.”

Batalha blijft erbij dat Abramovitsj „betaalt voor zijn afkomst”. Beschuldigingen van antisemitisme werpt hij verre van zich: „Dat verwijt is giftig, oneerlijk, nutteloos en verstikt het debat.”

Fins eiland

Russische miljardairs hebben wel vaker meer dan één paspoort. Vooral EU-documenten zijn in trek. Zo kocht Igor Kesajev in 2020 een Fins eiland, waarbij hij met zijn Cypriotische paspoort een veiligheidsonderzoek omzeilde. Een andere EU-lidstaat, Malta, verleende in 2019 het staatsburgerschap aan miljardiar Sergej Kolesnikov. Hij verklaarde dat het EU-paspoort „tijd scheelde” en zijn mogelijkheden vergrootte om visumvrij te reizen.

Ook Portugal verstrekt ‘gouden visa’, met uitzicht op een paspoort, voor iedereen die een minimumbedrag van een half miljoen euro in de Portugese huizenmarkt investeert of er een miljoen euro op een Portugese bankrekening zet. Sinds 1 januari zijn Lissabon, Porto en de Algarve van deze regeling uitgezonderd: de gelokte buitenlandse investeerders deden de huizenprijzen er te hard stijgen.

Maar dan nog, zegt Batalha: „Het is een enorme prikkel voor schimmige, criminele of zelfs terroristische organisaties en personen om zich in te kopen in de Schengenzone, de EU en indirect ook in de VS. Zo veranderen goedbedoelde wetten en regelingen in een massale intrige om paspoorten te verkopen.”

Lees ook:Oligarch in de aanval na boek over ‘corruptie’ in entourage Poetin