Ook na ommezwaai kan premierschap Truss ‘de houdbaarheid van een krop sla hebben’

Liz Truss is nog geen zes weken premier, de politieke en economische chaos in het Verenigd Koninkrijk is amper te overzien en de vraag hangt boven haar hoofd hoe lang zij de steun van haar Conservatieve Partij nog kan behouden.

Vrijdag werd bekend dat premier Truss haar minister van Financiën slachtoffert en één van de kernpunten van haar beleid terugdraait. De belasting voor bedrijven gaat volgend jaar toch omhoog, in weerwil van haar eerdere plannen om die verhoging te schrappen, maakte Truss vrijdag bekend. Zo wil ze de financiële markten geruststellen, waar grote onrust is ontstaan over de vraag of de aangekondigde belastingverlagingen wel gedekt zijn.

Lees ook Britse minister van Financiën Kwarteng is een tory pur sang

Minister van Financiën Kwasi Kwarteng kwam vrijdag halsoverkop teruggevlogen uit Washington, waar hij de jaarvergadering bezocht van het Internationaal Monetair Fonds, alleen om te horen dat hij zijn baan kwijt is. Liz Truss en hij hebben dezelfde ideologische opvattingen en zijn goede vrienden – ze wonen in dezelfde buurt in Greenwich – en haar besluit hem te ontslaan is een ultieme poging haar eigen positie te versterken en de geloofwaardigheid van haar regering te herstellen.

Punt is alleen dat Truss daarmee een set structurele problemen voor haar en de Conservatieve Partij niet heeft opgelost. Drie factoren die haar premierschap zwaar bemoeilijken.

Ze heeft weinig gezag meer

Ook al blijft Liz Truss voorlopig aan, ze haalt hoe dan ook de geschiedenisboeken als premier „die het kortste grip op de macht hield”, zoals The Economist deze week schreef. De tien dagen rouw rond het overlijden van koningin Elizabeth niet mee gerekend heeft Truss haar premierschap zo’n zeven dagen onder controle gehad, „ongeveer de houdbaarheid van een krop sla”.

De ommezwaai van vrijdag was de tweede keer dat Truss haar plannen grondig moest herzien. Begin deze maand besloten zij en Kwarteng al om het belastingtarief voor de hoogste inkomens toch niet af te schaffen, zoals zij graag wilden. Een te groot deel van de Conservatieve fractie in het Lagerhuis was ertegen om de rijkste bovenlaag zo’n voordeel te geven in wat financieel lastige tijden zijn voor zoveel Britten. Voorlopig blijven de andere belastingverlagingen (onder andere voor de aankoop van een huis) staan.

Truss stapt hier van haar principiële overtuigingen af en dat doet extra afbreuk aan haar gezag. Ze gelooft in een kleine overheid met zo laag mogelijke belastingen en daar heeft ze afgelopen zomer ook de leiderschapscampagne mee gewonnen. Maar door de afgelopen weken geen duidelijkheid te geven over hoe de regering die geplande verlagingen wilde financieren, ontstonden twijfels over de degelijkheid van de Britse overheidsfinanciën en veranderden de belastingverlagingen in een strop om haar nek.

Een zwaar verdeelde fractie

Ondanks de overmacht van de Conservatieve Partij in het Lagerhuis (ze hebben een ruime meerderheid van tientallen zetels) kan Truss niet van haar partijgenoten op aan. De fractie is in allerlei groepen uiteengevallen, die allemaal hun eigen opvattingen hebben over waar het heen moet met zowel het land als de partij.

Een deel van de Conservatieven steunt Truss nog en wil proberen de politieke stabiliteit te herstellen. Zij zijn optimistisch dat het moet lukken om de economie te laten groeien binnen nu en twee jaar, als nieuwe verkiezingen zijn voorzien. Een andere groep zou erop uit zijn om Truss zo snel mogelijk te laten opstappen en Rishi Sunak, haar concurrent uit de leiderschapsstrijd, als premier te laten aantreden en de schade te laten herstellen. Volgens Britse media accepteren veel Tories dat hun hoe dan ook een periode in de oppositie te wachten staat, en dat ze dus beter zo snel mogelijk verkiezingen kunnen uitschrijven. In opiniepeilingen hebben de Tories er in jaren niet zo slecht voor gestaan.

Probleem is ook dat Truss bij haar aantreden alleen ministers heeft benoemd die haar steunden tijdens de leiderschapsstrijd. Zo deed ze geen enkele moeite het argwanende deel van de fractie voor zich te winnen en dat bleek al snel een cruciale fout. Nu heeft ze Jeremy Hunt – die Rishi Sunak steunde nadat hij zelf was afgevallen in de campagne – aangesteld als nieuwe minister van Financiën, wat wordt gezien als poging om alsnog tot verzoening te komen met de andere vleugels van de partij.

Praktisch gezien is het overigens lastig om Truss tot aftreden te dwingen. Volgens de partijregels kan de Conservatieve fractie pas een jaar na aantreden een vertrouwensstemming over een partijleider houden. Die regels kunnen natuurlijk worden aangepast, maar daarvoor is een eensgezindheid binnen de partij nodig die nu juist ontbreekt.

Gevolgen in de echte wereld

De onrust op financiële markten heeft al gevolgen in de echte wereld. Zo zijn de rentes voor hypotheken de afgelopen weken hard gestegen, naar 6,46 procent voor een periode van twee jaar, het hoogste percentage sinds 2008. In het Verenigd Koninkrijk hebben veel inwoners hun hypotheekrente relatief kort vast gezet, voor twee of vijf jaar, of ze hebben een flexibele rente afgesproken. Er zijn dus huizenbezitters die meteen honderden ponden extra per maand kwijt zijn – door zwalkend overheidsbeleid.

Lees ook dit profiel van Truss: ‘Radicaal’, noemen ze de nieuwe premier van het Verenigd Koninkrijk. Maar wie is zij eigenlijk?

Intussen houden structurele problemen als inflatie aan en zal het Verenigd Koninkrijk daar volgens het IMF langer last van houden dan vergelijkbare economieën. Ook heeft het steeds wisselende beleid waarschijnlijk negatieve gevolgen voor de economie, want bedrijven houden van voorspelbaarheid en zekerheid in de markten waarin ze investeren.

Truss’ persconferentie vrijdag was kort en ze zei dat haar „missie om economische groei te brengen” niet is veranderd, ondanks deze „moeilijke tijden”. Volgens haar zal de nieuwe minister van Financiën over twee weken de volledige begroting presenteren, waaruit volgens Truss duidelijk zal blijken dat haar regering genoeg begrotingsdiscipline heeft. Alleen: twee weken is een eeuwigheid in de Britse politiek en wie weet welke maatregelen Truss tegen die tijd alweer heeft moeten intrekken. Als ze er dan zelf nog zit.