Onrust in Nieuw-Zeeland over verdrag met oorspronkelijke Maori-bevolking

Een „driekoppige taniwha” (driekoppig monster) en de „vijand van Maori”. Zo noemen Maori-leiders de Nieuw-Zeelandse regering, die net twee maanden aan de macht is. Het broeit in Nieuw-Zeeland sinds het aantreden van de coalitieregering, met name onder de inheemse Maori-bevolking.

De nieuwe regering bestaat uit de conservatieve National Party van premier Chris Luxon en de populistische partijen New Zealand First en ACT. Sinds zijn aantreden eind november heeft premier Luxon haast gemaakt met het terugdraaien van het beleid van zijn voorgangers. Zijn regering is van plan om verschillende wetten te schrappen die al jarenlang bestaan om de positie van de inheemse bevolking te verbeteren.

Specifiek beleid voor de Maori, die zo’n 17 procent van de bevolking uitmaken, is er volgens deskundigen niet voor niets. Uit de meest recente volkstelling uit 2018 blijkt dat deze groep het op veel vlakken slechter doet dan de rest van de bevolking. De werkloosheid is bijna twee keer zo hoog, de gemiddelde levensverwachting ligt zeven jaar lager, een onevenredig groot aantal Maori zit in de gevangenis, en ze zijn veel minder welvarend dan de rest van de bevolking.

Toch zegt Luxon dat hij „niet gelooft in een apart systeem voor Maori en een ander systeem voor niet-Maori”. In zijn eerste week schrapte hij het beleid dat roken op de lange termijn uit de samenleving moest bannen. Zo’n 20 procent van de inheemse bevolking rookt, tegenover een nationaal gemiddelde van 8 procent. Maori-leiders hadden daarom gepleit voor de strenge rookwet.

Ook wil de regering het gebruik van de Maori-taal, het te reo(de taal), in overheidsinstellingen flink beperken. Het is een groot contrast met het beleid van oud-Labour premier Jacinda Ardern, die een jaar geleden afscheid nam, en haar opvolger Chris Hipkins, onder wiens leiding Labour de laatste verkiezingen verloor. Zij lieten zich voorstaan op samenwerking met Maori en omarmden de taal. Er werd zelfs overwogen om Nieuw-Zeeland zijn oorspronkelijke naam terug te geven: Aotearoa (land van de lange witte wolk). Dat is onder de nieuwe regering ondenkbaar.

Stichtingsdocument

Maar de grootste ophef gaat over het Verdrag van Waitangi. Dit verdrag uit 1840 geldt als het stichtingsdocument van Nieuw-Zeeland, dat geen grondwet heeft. Onlangs lekte de ontwerptekst van een nieuwe wet uit. De wet, aangedragen door de radicaal-rechtse coalitiepartij ACT, wil de „principes van het Verdrag van Waitangi” herzien.

In de voorgestelde wet staat dat de regering de baas is van alle Nieuw-Zeelanders en dat alle Nieuw-Zeelanders gelijk zijn. Dat klinkt onschuldig, maar volgens Maori wordt de tekst van het verdrag opzettelijk uit zijn verband gerukt. „Alle verwijzingen naar de Maori als de oorspronkelijke bewoners en rechtmatige eigenaren van het land willen ze uit het verdrag halen”, zegt Margaret Mutu, hoogleraar Maori-studies aan de Auckland Universiteit aan de telefoon. „Wat heel duidelijk wordt uit die gelekte tekst is dat we niet langer wettelijk erkend worden als Maori, maar alleen als Nieuw-Zeelander. Er wordt geen onderscheid meer gemaakt. Met andere woorden: ze willen ons uitroeien.”

Het zorgde voor een golf aan verontwaardiging. Leden van de Te Pati Maori-partij beschuldigen de regering van „witte suprematie”. Dat snapt Mutu wel. „Deze wet is bedoeld om ons te assimileren. Ze proberen ons het recht om Maori te zijn af te nemen.”

Viering van Waitangi Day in Waitangi, Nieuw-Zeeland, 6 februari 2023. Jaarlijks vieren Maori de ondertekening van het Verdrag van Waitangi op 6 februari 1840.

Naar verwachting bereiken de verhitte gemoederen de komende dagen een nieuw hoogtepunt. Dinsdag 6 februari is het Waitangi Dag, dan wordt de ondertekening van het Waitangi Verdrag tussen de Britse Kroon en Maori-leiders herdacht. Zaterdag beginnen de activiteiten waar naar verwachting zo’n tachtigduizend bezoekers op af komen, twee keer zo veel als gebruikelijk.

Margaret Mutu is al een paar dagen op de historische plek, aan de oevers van de Waitangi rivier in het hoge noorden van het land. Ze is lid van de National Iwi Chairs Forum, de koepelorganisatie van Maori-stammen in heel het land. Een iwi is een stam, die samengesteld is uit verschillende familiegroepen; zogeheten hapu. Ze zijn bijeengekomen om de escalerende situatie te bespreken. „We proberen onze jongeren kalm te houden, maar ze zijn heel kwaad. Als de regering die wet niet intrekt, kunnen we niet voorkomen dat de woede overkookt.”

Losgeslagen walvisvaarders

Het is niet de eerste keer dat het verdrag onderwerp van discussie is. Hoewel het Verdrag van Waitangi internationaal wordt gezien als een van de belangrijkste verdragen tussen een oorspronkelijke bevolkingsgroep en zijn kolonisatoren, is er al sinds de ondertekening onenigheid over de inhoud. Volgens Maori is het Engelstalige document, dat op 6 februari 1840 werd ondertekend door kapitein William Hobson, een afgevaardigde van de Britse Kroon, en ruim veertig Maori-leiders, gebaseerd op een leugen.

In de Maori-taal heet het verdrag ‘Te Tiriti o Waitangi’. Deze versie is geen directe vertaling van het Engelse document, zoals vaak wordt gedacht. In de Maori-versie staat weliswaar dat de Britse Kroon het bestuur overneemt, maar dit was volgens historici gericht op losgeslagen Britse zeehond- en walvisvaarders, die prostitutie, ziekten, alcohol en wapens introduceerden in Nieuw-Zeeland. Met grote chaos tot gevolg. Maori-leiders riepen koningin Victoria op om haar onderdanen te beteugelen.

Om dat te bereiken, gingen ze akkoord met het plan om de Britten het bestuur in handen te geven. „Maar Maori hebben nooit ingestemd met de Engelstalige versie waarin staat dat we onze soevereiniteit opgeven”, zegt Mutu. De Maori-leiders in Waitangi die het Engelse verdrag tekenden, dachten dat de tekst overeenkwam met die in het Maori. Later werd duidelijk dat er essentiële verschillen waren.

hoogleraar Maori-studiesMargaret Mutu „Mijn kleinkinderen hebben de schaamte definitief van zich afgeschud. Zij dulden geen racisme meer”

De Maori-versie werd door meer dan vijfhonderd Maori-stamhoofden in heel het land ondertekend. Hierin stond dat zij de zeggenschap over hun land, mensen en de schatten, zowel fysiek als immaterieel, zouden behouden. Al decennialang voeren Maori actie om de naleving van het originele document ‘Te Tiriti o Waitangi’ af te dwingen.

Ongeacht welke versie van het verdrag hebben de Britse kolonisten de afspraken uit 1840 meermaals geschonden. De Maori waren gelijke rechten beloofd, maar toen in 1852 het eerste parlement van Nieuw-Zeeland werd opgericht, mochten ze niet stemmen. Lang golden er wetten om Nieuw-Zeeland „zo wit mogelijk” te houden. Inheemse bewoners werd verboden om hun eigen taal te spreken.

Lees ook In Aotearoa Nieuw-Zeeland beleeft de Maori-taal een opleving

In de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw groeide het verzet tegen de onderdrukking van de Maori taal en cultuur. De emancipatiebeweging Nga Tamatoa (de Jonge Strijders) kreeg het voor elkaar dat de het te reo Maori in 1987 werd erkend als een van de officiële talen van Nieuw-Zeeland.

Schaamte afgeschud

Josie Keelan (71) was lid van die invloedrijke groep jonge Maori. „In die tijd waren we nog onzichtbaar, we hebben hard gevochten voor onze rechten. Het is verdrietig dat de regering nu de klok wil terugdraaien”, zegt ze aan de telefoon. De groep hield na enkele jaren op te bestaan, al is Keelan nog steeds lokaal actief. Ze hoopt dat het huidige debat ook positieve gevolgen heeft. „Hopelijk leren meer mensen wat er daadwerkelijk in het verdrag staat.”

Er is de afgelopen vijftig jaar veel veranderd, zegt ook Margaret Mutu (70). „Als kind werd me verteld dat ik dom was omdat ik Maori was, en dat ik nooit succesvol zou zijn. Ik schaamde me om Maori te zijn. Ook mijn kinderen herkennen dat gevoel. Maar mijn kleinkinderen hebben de schaamte definitief van zich afgeschud. Zij dulden geen racisme meer.”

Nu zijn het opnieuw de jongeren die zich het hardst verzetten. Zoals het nieuwe parlementslid voor de Te Pati Maori-partij Hana-Rawhiti Maipi-Clarke, met haar 21 jaar het jongste parlementslid in Nieuw-Zeeland in 170 jaar. Haar strijdlustige maidenspeech, waarin ze een haka doet (een ceremoniële Maori-dans) en fel uithaalt naar de regering, ging de wereld over.

Maandag, de dag voor Waitangi Dag, worden politici verwelkomd in Waitangi bij de marae, een Maori-gemeenschapshuis. Ook premier Chris Luxon en zijn coalitiepartner David Seymour van de ACT-partij, die met het omstreden wetsvoorstel kwam, zijn erbij. De 70-jarige Mutu verwacht dat vooral jonge Maori de aandacht zullen opeisen. „In de jaren zeventig haalden we de Nieuw-Zeelandse vlag neer en vervingen die door de Maori-vlag. Ik weet zeker dat jongeren weer met creatieve acties komen”, zegt ze. Politici zullen verwelkomd worden, maar moeten zich volgens Mutu voorbereiden op een pittig debat. „We zijn klaar voor de strijd.”

Delen Mail de redactie