Om te besparen of gewoon tegen Poetin: koud douchen is in opkomst

‘Ben aan het trainen in koud douchen. De haren lukken, maar de rest van de body vraagt nog training”, twitterde @baudetti op 8 september. „Sinds een paar maanden douch ik iedere ochtend koud. Zo hup eronder”, schreef @xandrapos eind augustus. „Ik heb zojuist al eens getest hoe mijn lichaam zou reageren om deze winter met koud water te douchen”, aldus @dunja_lim. „En ik merk dat het goedkomt!”

Elke dag weer wacht er een opvallend rijke oogst aan berichten als je Twitter op de term ‘koud douchen’ doorzoekt. Nogal wiedes, denk je al snel, komt natuurlijk door de energieprijzen. Pak de rekenmachine er maar bij. Dagelijks vijf minuten warm douchen kost je nu jaarlijks grofweg 170 euro meer dan zomer vorig jaar. Per persoon.

En toch. Die koude straal is voor velen een verschrikking. Dat je je warme bed verruilt voor de badkuip slash douchecel, je draait de warme kraan open, en dat het water dan koud blijft. Ah nee hè, toch niet iets met de ketel? Je haalt je hand door de straal. En nog eens en nog eens. En dan probeer je toch maar koud te douchen. Je staat er nu toch. Misschien valt het mee. Adem in, ogen dicht…

…het valt nooit mee.

Gas besparen kun je ook door lauw te douchen, kort te douchen, de kraan pas open te draaien na het inzepen. Je kunt ook de verwarming uitzetten, niet douchen, minder vaak douchen, je wassen met een washand. En dat dóén ook veel mensen. Dus waarom komt toch dat koude douchen zo vaak voorbij? Ook een rondvraag onder collega’s op de NRC-redactie leverde veel reacties op: „Ik wil wel vaker koud douchen”, „Mijn man begon erover!”, „Ik douch sinds mei koud” en „Ja, daar denk ik momenteel echt over na.”

Waarom heeft uitgerekend koud douchen het tij mee? Zijn het puur de gasprijzen? Is het de roem van Wim ‘The Iceman’ Hof? Of is er meer aan de hand?

‘Ik voel me alerter’

Freelance tekstschrijver Helene de Bruin (55) douchte altijd warm. Sinds half juli is dat voorbij. Het ging „getrapt”, vertelt ze. Gas wordt schaars want Poetin draait vast de gaskraan dicht, dacht ze prompt na het begin van de oorlog in Oekraïne. Klimaatverandering deed zich gelden in het dorp in de Ardèche waar ze vaak vakantie viert: er was dit jaar zo’n droogte, dat de burgemeester opriep water te besparen, Helene de Bruin ging zwemmen in een stroompje, in plaats van douchen. En dan las ze ook nog eens in het boek Gouden Jaren van Annegreet van Bergen dat mensen zich vroeger in badhuizen wasten, waarna ze aan haar moeder van 83 vroeg hoe vaak zij zich eigenlijk douchte. Twee keer in de week, antwoordde haar moeder (wel warm trouwens). Waarom douch jij elke dag dan?, was de wedervraag van haar moeder. „En het enige antwoord dat ik kon geven”, zegt Helene de Bruin, „is dat ik het lekker vond.”

Het besluit was daar. En nu stapt ze dus een paar keer per week onder de koude douche. Althans, ze draait zich eronder, „als een kurkentrekker”, want in één keer vol de kilte in vindt ze „te heftig”. Het lekkere komt pas na afloop. „Ik voel me alerter.”

Jeroen, een veertiger die „vanwege zijn werk” alleen zijn voornaam geeft (achternaam bekend bij de redactie), doucht sinds eind juni koud uit frustratie met de „enorme energieverspilling” in Nederland. „Gas is hier veel te lang veel te goedkoop geweest.” Benen, armen, snel de rest van zijn lijf en hop, eronderuit. Het blijft onprettig maar hij doet het toch. Zo dwingt hij zichzelf om sneller zijn doel te bereiken: zelfvoorzienend worden – hij denkt aan „waterstofoplossingen”. Tot hij dat voor elkaar heeft, verplicht hij zich tot de koude douche. Hij ziet, zegt hij, „erg op tegen de winter.”

Leefstijlcoach Laura van Ruler (40) begon anderhalf jaar geleden al met koud douchen omdat ze steeds vaker las over de gezondheidsvoordelen. Zo las ze dat blootstelling aan kou de aanmaak van ‘bruin vet’ stimuleert, dat suikers en vetzuren omzet in lichaamswarmte. De stofwisseling versnelt ervan en dat is gunstig voor je gewicht. Van Ruler doucht kort want ook zij vindt de koude straal „niet heel aangenaam”. Ze kan er wel beter tegen dan eerst. „De douche geeft me een boost, ik krijg er energie van.”

Fixatie op gezondheid

Mensen belanden dus om veel verschillende redenen onder de koude douche. En die komen juist dit jaar samen – sterker, ze werken op elkaar in. Inflatie en het dreigende gastekort zijn de grote aanjagers, maar koud douchen past ook los daarvan al zéér bij dit tijdsgewricht.

Neem dat verband tussen koud douchen en gezondheid. Dat zingt echt rond, vaak geformuleerd als: ‘Het schijnt gezond te zijn.’ Ook veelgehoord: ‘Baat het niet, dan schaadt het niet.’ Honderd procent zekerheid over de gezondheidswinst is kennelijk niet eens nodig om die koude straal te trotseren: het vermoeden volstaat. Hier spreekt dus niet zozeer de heilzaamheid van de koude douche, maar meer de hedendaagse fixatie op gezondheid. Bovenop het mijden van koolhydraten en suiker en zout en zuivel en een zithouding op kantoor kun je net zo goed die warme douche mijden. „De voordelen zijn enorm!”, klonk het eind augustus op Twitter. „Weerstand, hormoonhuishouding, spijsvertering, huid.”

Lees ook: De bespaargids van NRC

Voor de duidelijkheid: blootstelling aan kou activeert inderdaad het gunstige, bruine vet. Maar wetenschappers betwijfelen of een koude douche van een paar minuten volstaat. Ander onderzoek legt een verband tussen koud douchen en minder ziekteverzuim. Maar ook daarvoor geldt dat meer solide bewijs nodig is.

‘Warmduscher’

En dan is er dus de Wim Hof-factor. The Iceman, wiens boeken over het dulden van extreme kou steevast in de bestsellerlijsten belanden. Hij spoort zijn volgelingen aan koud te douchen (‘One cold shower a day keeps the doctor away’), beklom zelf besneeuwde bergen op blote voeten en bleef net zo lang staan in een bad vol ijsklontjes tot hij een wereldrecord brak. Hofs lat ligt dusdanig hoog dat koud douchen is verworden tot laaghangend fruit. Fruit dat smaakt naar meer: een eerste sport op de stoerheidsladder die kan leiden – kennelijk, uiteindelijk – naar de top van de Kilimanjaro, gehuld in niet meer dan een zwembroek.

En het spartaanse heeft sowieso al de wind mee, zoals altijd onder een gesternte van crises, schaarste en oorlog. ‘Warmduscher’ is het Duitse woord voor watje, en je kunt stellen dat er in 2022 net wat anders van de mens wordt vereist dan donzige zachtheid. Sommigen grijpen de barre tijden alvast aan om warmdouchende slappelingen op hun plaats te zetten. Anderen willen gewoon iets tastbaars ondernemen nu de wereldgeschiedenis over hen heen walst – mensen houden nu eenmaal van houvast. Een collega overweegt koud te gaan douchen vanwege het gastekort, en het is „zo’n concrete manier om „iets te dóén”. „En dat het ergens een ontbering is”, voegt hij toe, „niet helemaal pijnloos maar wel draaglijk, maakt misschien dat het juist daarom eerder voelt alsof je iets dóét.” Een andere collega – en menig twitteraar – zegt dat hij „koud doucht tegen Poetin”.

We trapten al de Alpe d’Huez op tegen kanker, gooiden ijswater over ons hoofd tegen ALS, en nu douchen we dus koud tegen het Kwaad in het Kremlin. Een scheutje warm water hoort daar niet bij, dat is juist de ‘challenge’. Bovendien: het is oorlog. Dit is geen tijd voor een lauw compromis.

‘Ontdek het plezier!’

Goed nieuws is dat de koude straal went, zegt Hein Daanen, die als hoogleraar aan de Vrije Universiteit het effect van warmte en kou op de mens onderzoekt. Hij doucht zelf ook koud (en kort) „om het milieu niet nodeloos te belasten” – en hij vindt het koude water „niet vervelend meer”. In de winter, als het water nog kouder is, eindigt Daanen weliswaar warm, maar hij begint net zo goed „ijskoud”. Die gewenning lijkt vooral een kwestie van psychologie, zegt hij. „Dus als je de eerste keer discomfort ervaart: wanhoop niet. Het gevoel van kou wordt met de dag minder.”

Sommige mensen zijn helemaal om, en verspreiden wervende teksten als zendelingen die een gouden kans zien om zieltjes te winnen. „Douch toch met koud water!” klinkt het. „Ontdek het plezier, heerlijk!!”

Je zou bijna de pushfactor vergeten, de katalysator van al het bovenstaande: de energierekening van elke maand 500 of 700 of 1.100 euro, en dat voor almaar meer mensen. „Ik zit echt al op niveau koud douchen, kouder wassen en ’s nachts de stekkers van tv en box eruit om sluipverbruik te minderen”, is online de boodschap in tal van varianten.

Dus ja: zelden waren de omstandigheden gunstiger, voor koud douchen als trend. Een collega rekende thuis de nieuwe energiekosten uit en wil het nu écht gaan proberen, schreef ze. „Het schijnt ook goed te zijn voor je lichaam?”