Oekraïners zijn woedend op Amnesty International

Amnesty International had het Oekraïense ministerie van Defensie gevraagd om wederhoor, zo zegt woordvoerder Ruud Bosgraaf: „Maar een reactie is er helaas niet gekomen.”

Toen Amnesty donderdag eenmaal een persbericht de wereld had ingestuurd, brak er alsnog een storm van protest los. Volgens Amnesty hebben de Oekraïense strijdkrachten burgers in gevaar gebracht door bases in te richten in ziekenhuizen en scholen en door artillerie af te vuren vanuit bewoond gebied. Hierdoor veranderden burgerobjecten in een potentieel militair doel, aldus de mensenrechtenorganisatie. Volgens Amnesty is aangetoond dat deze doelen vervolgens werden aangevallen door de Russen, waarbij burgers werden gedood.

Amnesty stelt dat sprake is van schending van de Geneefse Conventies. „We hebben een patroon gedocumenteerd van Oekraïense strijdkrachten die burgers in gevaar brengen en de oorlogswetten overtreden wanneer ze opereren in bevolkte gebieden”, zo liet secretaris-generaal Agnès Callamard weten. „Het feit dat het land zich moest verdedigen, ontslaat het Oekraïense leger niet van de verplichting het internationaal humanitair recht te respecteren.”

‘Niet in verhouding’

De reacties op het Amnesty-onderzoek waren niet mals. In de afgelopen maanden zijn er honderden burgers omgekomen bij Russische bombardementen – wilde Amnesty nu beweren dat Kiev daar schuld aan had? De Oekraïense president Zelensky reageerde woedend: „Het Amnesty-rapport probeert een terroristische staat wit te wassen en de verantwoordelijkheid te verleggen van de agressor naar het slachtoffer.”

Zelensky was bepaald niet de enige die er zo over dacht. Oksana Pokaltsjoek, het hoofd van de Oekraïense afdeling van Amnesty, distantieerde zich van de conclusies van haar eigen organisatie. Volgens Pokaltsjoek is het onderzoek uitgevoerd door buitenlandse medewerkers en is kritiek van de Oekraïense afdeling genegeerd. Vrijdagavond kondigde ze op Facebook haar vertrek aan. „Als je niet in een land woont dat wordt binnengevallen en verscheurd, begrijp je waarschijnlijk niet hoe het voelt om het verdedigende leger te veroordelen,” schreef Pokaltsjoek.

Russische staatsmedia – bepaald geen vrienden van mensenrechtenorganisaties – kraaiden intussen victorie. Als er bij een Russische aanval burgerdoden vallen, verweert Moskou zich vaak door te zeggen dat er in werkelijkheid sprake was van een militair doel. Volgens Rusland gebruikt Kiev scholen en ziekenhuizen als ‘menselijk schild’. „Zelfs de internationele boeven en schurken van de zogeheten mensenrechtenorganisatie Amnesty International beschuldigen Oekraïne ervan het oorlogsrecht te schenden”, zei presentator Jevgeni Popov op de Russische tv.

Woordvoerder Ruud Bosgraaf benadrukt dat de verwijten die Amnesty maakt aan Kiev niet in verhouding staan tot de massale oorlogsmisdaden van de Russische strijdkrachten, waaronder verkrachting, marteling, executies en het systematisch beschieten van burgerdoelen. „In eerder onderzoek hebben we daar veel aandacht aan besteed”, zegt Bosgraaf, „maar het internationaal humanitair recht geldt ook voor Oekraïne. Als dat geschonden wordt, moeten wij dat ook benoemen, ook al maak je je daar niet populair mee.”

De kwestie die Amnesty aan de kaak stelt is echter niet zwart-wit, zo stelt Marieke de Hoon, universitair docent Internationaal Strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam. „Het oorlogsrecht is ingewikkeld. Zo is het gebruik van een ziekenhuis of school als basis verboden, tenzij dat militair absoluut noodzakelijk is.” Die nuance levert een ingewikkeld spanningsveld op, aldus De Hoon: „Als je de aanvallende partij bent, kun je zelf je doelen kiezen. Maar als je een stad aan het verdedigen bent is het misschien niet te voorkomen dat je burgerobjecten gebruikt.”

Je hoopt dat er te praten valt maar er wordt nu heel emotioneel gereageerd

Ruud Bosgraaf Woordvoerder Amnesty International

Niet erg concreet

De Hoon vindt het moeilijk om de concrete casus te beoordelen – Amnesty is expres nogal vaag over concrete gevallen, om te voorkomen dat strategische informatie wordt vrijgegeven aan de Russen. Dat neemt niet weg dat het belangrijk is dat mensenrechtenorganisaties kritisch blijven en partijen oproepen om schendingen te voorkomen, zegt De Hoon.

De juriste verwijst naar een incident eind maart, toen er video’s verschenen van Oekraïense militairen die Russische krijgsgevangenen door de benen schoten. „Oekraïne liet toen meteen weten dat er een onderzoek zou worden ingesteld. Dat was een voorbeeldige reactie.”

Op zo’n soort reactie had Amnesty ook dit keer gehoopt, zo zegt woordvoerder Ruud Bosgraaf. „Oekraïne heeft een democratisch gekozen regering, dus je hoopt toch dat er zakelijk over te praten valt. Er wordt nu heel emotioneel gereageerd.”

Afgelopen donderdag reageerde Amnesty-baas Callamard op Twitter zelf ook emotioneel. „Oekraïense en Russische mediabendes en trollen: ze zijn vandaag allemaal bezig Amnesty-onderzoek aan te vallen”, schreef de secretaris-generaal. „Dit zal onze onpartijdigheid niet beschadigen en doet geen afbreuk aan de feiten.”

„Blijkbaar noemt de SG van Amnesty mij een ‘bende’ en een ‘trol’”, pareerde de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Dymtro Koeleba de volgende dag. „Dat verhindert mij niet om te zeggen dat dit rapport de feiten verdraait.”