Nieuwe generatie op het Opera Forward Festival: ‘Opera zal nooit veranderen als we het blijven zien als een geënsceneerd concert’

Het Opera Forward Festival (OFF) van De Nationale Opera in Amsterdam geeft een nieuwe generatie theatermakers de ruimte om het genre opera te verkennen. In de OFF Carousel mogen studenten van Amsterdamse kunstopleidingen aan de slag met een eigen korte opera, die ze zelf vanaf het begin uit de grond stampen. Vier teams van jonge componisten, regisseurs, dramaturgen, scenografen en producenten presenteren op 8 en 9 maart vier gratis te bezoeken opera’s van twintig minuten in De Nationale Opera.

Waar het in de meeste opera’s vaak draait om de uitvoerenden – de grote zangers, de prima donna’s, de dirigenten – staan in de Carousel nu juist de makers achter de schermen even centraal. Hoe geven zij hun mini-opera’s vorm, welke thema’s willen zij met hun opera’s agenderen, en hoe zien zij de toekomst van het genre?

Sofiia Ennui (22), componist: ’Ik wil musici uit hun comfortzone halen.’

„Opera’s gaan al eeuwen over liefde en dood, het mag nu wel eens wat abstracter”, vindt Sofiia Ennui (22), masterstudent compositie aan het Conservatorium van Amsterdam. „Twintig minuten is natuurlijk niet veel om een verhaal te kunnen vertellen. In mijn groepje hebben we ons daarom in de eerste plaats gericht op de vraag: welk gevoel willen we overbrengen? Daarbij kwamen we al snel op het woord ‘uncanny’ uit: griezelig, geheimzinnig. Het gevoel dat je bekruipt wanneer je bekeken wordt. Of, beter nog, als je plotseling jezelf van de zijkant ziet in een weerspiegeling.

„We wilden spelen met dat idee van reflectie. De titel van onze opera, Pull up if i pull uP, is een palindroom: je kunt hem van twee kanten lezen.” Dat spiegelende karakter zit ook in de uitvoering. Om zo’n onprettig gevoel bij het publiek te kunnen oproepen, moeten de uitvoerders het ook zélf ervaren. Ik wilde de musici uit hun comfortzone halen. Mijn achtergrond ligt in de jazzmuziek, dus ik laat veel ruimte voor improvisatie. Daar zijn klassiek geschoolde musici vaak niet vertrouwd mee. In de repetities zit al een hoop ongemak.

„Voor mijn compositie heb ik veel inspiratie gehaald uit de muziek van Stravinsky. Die lijkt soms eenvoudig en folkloristisch, maar onder de oppervlakte heb je toch vaak het gevoel dat er iets niet klopt. Diezelfde essentie wilde ik vangen, maar dan in mijn eigen stijl.”

Pull up if i pull uP is Ennuis eerste opera. Het multidisciplinaire karakter spreekt haar erg aan. „Mijn muziek combineert bijvoorbeeld jazz en klassieke muziek, maar omdat ik zelf ga dirigeren, ben ik ook erg bezig met de choreografie en wat er gebeurt op het toneel. Het wordt in de opera steeds moeilijker om genres te definiëren. Dat hoort bij de evolutie. Voor creatie heb je volledige vrijheid nodig.”

David Wolfswinkel (26), dramaturg: ‘Voor de prijs van een operakaartje heb je een paar maanden Netflix. Opera moet dus wel iets méér bieden.’

Ook voor de Zuid-Afrikaanse David Wolfswinkel (26) is multidisciplinairiteit een belangrijk gegeven. Hij studeerde koor- en operadirectie aan het conservatorium in het Zuid-Afrikaanse Stellenbosch, en volgt nu een master dramaturgie aan de Universiteit van Amsterdam. „Door het genre eerst alleen vanuit de muziek te benaderen, kreeg ik het gevoel dat er iets ontbrak in mijn educatie. Opera kan nog veel leren van de theaterwereld. Hoe vertel je een verhaal? In onze tijd hebben we Verdi’s La traviata, maar in wezen is dat niks anders dan wat mensen tienduizend jaar geleden al deden bij het kampvuur. Alleen een beetje uitgebreider.

„Voor de prijs van een operakaartje kun je ook een paar maanden Netflix nemen, waarmee je thuis onbeperkt series kunt kijken. Met een opera moeten we het publiek dus wel iets méér kunnen bieden. Niet alleen vermaak maar ook uitdaging, en verbinding – je zit tenslotte niet alleen in een theaterzaal, je deelt het moment met allemaal onbekenden.”

Voor Wolfswinkel is dat verbinden een belangrijk onderdeel van zijn werk als dramaturg. „Het cliché is dat een dramaturg zich vooral bezighoudt met het wervende tekstje op de website”, zegt hij. Lachend: „Die heb ik in dit geval toevallig ook geschreven, maar ik ben juist vooral bezig met de connecties tussen ons als verschillende makers. Nu werk ik bijvoorbeeld intensief samen met de componist om de muziek goed af te stemmen met wat er op het toneel gebeurt.”

De opera Brb <3 (chat-taal voor ‘be right back’, ‘ik ben zo terug’; <3 is een hartje op zijn kant) de elektronische opera die Wolfswinkel en zijn groepje gemaakt hebben, wordt zonder orkestje uitgevoerd. „We gebruiken een complexe set van elektronische geluiden die live worden gemixt en gemanipuleerd. Het geluid komt uit twaalf verschillende installaties om je heen. We ontwikkelen nog heel veel in de repetities, het wordt best spannend hoe alles uitpakt in de uitvoeringen. Maar juist door risico’s te nemen, kunnen we misschien een breder publiek naar opera’s trekken. We moeten onszelf niet te serieus nemen, dat houdt het imago in stand dat opera stijf en alleen voor een select publiek zou zijn.”

Fleur van Andel (22), productieleider: ‘Onze opera gaat over een jongerenthema: de woningnood. Onze regisseur is nu nog bezig met hospiteren.’

„Het is goed om wat meer jong publiek naar de opera te trekken”, zegt productiestudent Fleur van Andel (22). Haar groepje neemt een actueel thema onder jongeren als onderwerp van hun opera: de woningnood onder studenten. In Goldilocks in Amsterdam vervlechten ze het bekende sprookje Goudlokje met persoonlijke ervaringen: „Onze regisseur is nu zelf in de repetitieperiode nog bezig met hospiteren.

„Wat doe je als je je nieuwe huis binnenkomt, maar de deur al open staat, er eten in de koelkast ligt en het bed al beslapen is? Ons verhaal gaat over Goldy, een naïef meisje dat hoopt op een supermooi appartement in Amsterdam. Na lang zoeken vindt ze een huis, maar er blijkt al iemand in te wonen.

„Een belangrijk thema is de veiligheid die je kunt creëren in je eigen huis. Heb je récht op een safe space? En wat doet hospiteren met een student? Laat je jezelf helemaal zien op een hospiteeravond, en ben je na afloop nog wel dezelfde persoon?

„Ik vind opera erg interessant. Het is misschien niet helemaal mijn genre, maar ik sta er nu wel meer voor open. De drempel kan soms hoog zijn voor jongeren om naar een opera te gaan. Het kan denk ik helpen om meer eigentijdse werken te programmeren. Een paar maanden geleden ging ik bijvoorbeeld naar Innocence, dat voelde meer als een cross-over dan als een ‘klassieke’ opera. Dat sprak me wel aan.”

Nadia Bakhshi (29), regisseur: ‘Het gaat al jaren over opera vernieuwen, maar er is vrijwel niks veranderd.’

„Het is doodzonde dat moderne opera’s zelden populair worden”, zegt regisseur Nadia Bakhshi (29). „Ik vind nieuw werk vaak veel interessanter dan interpretatie nummer miljoen-en-één van Rigoletto. Mensen vergeten dat zulke werken in hun eigen tijd ook nieuw waren. We moeten ophouden as te aanbidden.”

Voor Bakhshi is de Carousel bepaald geen eerste kennismaking met het genre. „Ik was acht jaar oud toen ik voor het eerst meewerkte aan een opera. Ik zong met mijn kinderkoor in een productie van Pagliacci. Vanaf dat moment was ik veroordeeld tot opera”, grijnst ze. „Later ben ik de theaterschool gaan doen en me specifiek gaan toeleggen op operaregie.” In juni studeert ze af aan het Sandberg Instituut Amsterdam bij de opleiding Re:master Opera, die kunstenaars uit verschillende disciplines samenbrengt om te experimenteren met het genre.

„Ik moet altijd lachen om de vraag: wat is de toekomst van opera? Al tien jaar lang hoor ik daar elke paar maanden wel een discussie over, maar in al die tijd is er vrijwel niks veranderd”, ziet Bakhshi. „Er is geen toekomst voor opera zolang mensen vooral komen om naar mooie melodieën te luisteren. Het zal nooit veranderen als je het blijft zien als een geënsceneerd concert.

„Onze mini-opera Need for [Sing]: The Last Ensnarlamento is misschien wel met opzet lelijk. Het is geen opera-opera. Maar wat is een opera eigenlijk? De letterlijke vertaling van het woord is gewoon ‘werk’ – wat mij betreft, kun je dat veel breder toepassen dan binnen de huidige kaders. Ik verwerk elementen uit digitaal theater en ben een groot fan van abstractie. In Europa willen we alles vaak in duidelijke hokjes passen, maar je hoeft niet altijd rationeel te snappen wat er in een opera gebeurt.”

Volgens Bakhshi wordt het genre soms als te heilig beschouwd. Daar wil ze vanaf: „Als ik bezig ben, hoor ik in mijn hoofd vaak de stemmen van mijn oude theaterdocenten: ‘Dit kun je echt niet maken.’ Maar hier in de OFF Carousel kunnen we vrijuit onze eigen gang gaan. Een regie bedenken zonder enige beperking, wat een droom.”

Delen Mail de redactie