Nieuwe atoomdeal tussen VS en Iran is ook na gevangenenruil nog ver weg

Ondanks hun vijandige houding jegens elkaar zijn Iran en de Verenigde Staten in staat het eens te worden over sommige kwesties. Begin deze week kwamen er vijf Amerikaans-Iraanse gevangenen vrij in ruil voor de vrijlating van vijf Iraniërs in de VS en het deblokkeren van zes miljard dollar aan Iraanse tegoeden in Zuid-Korea. De deal kwam tot stand na bemiddeling van Qatar.

De Iraanse president Ebrahim Raisi ging dinsdag in zijn rede tot de VN een flinke stap verder. Hij daagde de VS uit het nucleaire akkoord van 2015, waarbij Iran zijn nucleaire activiteiten beloofde te beperken in ruil voor verlichting van economische sancties, nieuw leven in te blazen. President Trump had zich daar in 2018 eenzijdig uit teruggetrokken. „Amerika moet zijn goede wil en vastberadenheid tonen”, stelde Raisi.

President Joe Biden zal er niet van onder de indruk zijn. Wat Raisi niet noemde, was dat Iran deze maand een derde deel van de inspecteurs van het Internationaal Atoomenergie Agentschap (IAEA) in Iran – juist ook ervaren experts – de toegang tot zijn nucleaire installaties ontzegde. Inspecties worden daardoor lastig. Onlangs had het IAEA gemeld dat Iran 114 kilogram uranium bezit dat 60 procent is verrijkt. Dat is meer en een hoger percentage dan de deal van 2015 voorschreef. De VS en hun bondgenoten verwijten dat Iran, maar Teheran zegt dat de VS zich dan ook maar aan het akkoord hadden moeten houden.

Kernbommen

Voor kernwapens is uranium nodig dat 90 procent verrijkt is. Iran heeft altijd verklaard dat zijn nucleaire programma slechts voor civiel gebruik is. Maar hoog verrijkt uranium is daarvoor niet nodig. Volgens IAEA-directeur Rafael Grossi heeft Iran genoeg verrijkt uranium om verscheidene kernbommen te maken.

Lees ook: Iran schakelt de inspectiecamera’s uit, Atoomagentschap is bezorgd

Irans nucleaire activiteiten hangen al jaren als een slagschaduw over het Midden-Oosten. Vooral Israël, maar ook Saoedi-Arabië, maakt zich er ernstige zorgen over. Zij geloven niet dat Iran alleen maar civiel gebruik nastreeft. Premier Netanyahu heeft gedreigd met preventieve actie. Ook de VS hebben daarmee gedreigd als Iran zijn uranium tot 90 procent zou verrijken. Veel deskundigen betwijfelen of Iran in dit stadium nog te stoppen is, mocht het atoomwapens ambiëren.

Biden zou zich in een verkiezingsstrijd met Trump kwetsbaar maken met een nieuw akkoord

Sinds Bidens aantreden in 2021 zijn er ettelijke onderhandelingsrondes met Iran geweest over een nieuwe deal. Beide landen spraken daarbij niet direct maar via bemiddelaars met elkaar. De laatste hiervan eindigde vorige zomer. Ook de laatste maanden was er weer contact tussen beide landen over de kwestie, maar ook dit bleef vruchteloos.

Veel analisten vermoeden dat de VS noch Iran een nieuwe nucleaire deal wenst voor de Amerikaanse verkiezingen van volgend jaar. Donald Trump zou dan opnieuw president kunnen worden. Vorig jaar liepen de onderhandelingen in een ver gevorderd stadium vast op Irans eis dat de VS een garantie gaven dat ze niet opnieuw het akkoord zouden opzeggen. Dat kon Biden, die aan de democratische spelregels is gebonden, niet beloven.

Best haalbare

Biden zou zich in een verkiezingsrace met Trump kwetsbaar maken door een nieuw nucleair akkoord met Iran te sluiten. Het Congres zou het bovendien vermoedelijk afwijzen. Ook Iran wil acht jaar later niet terug naar het akkoord van 2015, toen Irans nucleaire programma nog veel minder ver was.

Het best haalbare in de huidige omstandigheden lijkt nu een bescheiden deal. Geen gijzeling meer van Amerikanen door Iran en geen verrijking boven 60 procent, in ruil voor minder sancties. Ook Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië zouden hierbij een bemiddelende rol kunnen spelen.