Netanyahu bindt onder druk in: juridische hervormingen uitgesteld. Maar zijn rechtse coalitiepartners geven niet op

De protestmarsen van honderdduizenden Israëliërs van de laatste weken hebben geloond, voorlopig althans. Onder zware druk uit de samenleving hebben premier Netanyahu en zijn kabinet hun omstreden voorstel om de rechterlijke macht ondergeschikt aan de politieke machthebbers te maken voor ten minste enkele weken opgeschort. Dat maakte Netanyahu maandagavond in Jeruzalem bekend na een bewogen dag van massale stakingen, nieuwe demonstraties en politiek drama. Hij zei eerst „een brede consensus” te willen zoeken.

’s Ochtends stond Netanyahu volgens Israëlische media al op het punt de wetsontwerpen op te schorten. Maar zijn toespraak in de Knesset, het parlement, werd op het laatste moment uitgesteld, omdat hij op heftige tegenstand stuitte van zijn extreemrechtse coalitiegenoten. Koste wat kost wilden zij vasthouden aan de hervormingen en zij dreigden de coalitie – de meest rechtse uit de Israëlische geschiedenis – op te blazen.

Israël was toen al grotendeels tot stilstand gekomen. Honderdduizenden Israëliërs legden maandag het werk neer. Histadrut, de grootse vakbond van Israël, had een landelijke staking uitgeroepen tegen de hervormingsplannen. Zulke actie was nodig, verklaarde vakbondsleider Arnon Bar-David, „om de waanzin te stoppen”. „We zullen niet toestaan dat het land zich in de afgrond stort”, zei hij.

Personeel op vliegveld Ben Gurion bij Tel Aviv, Israëls voornaamste, legde onmiddellijk alle vluchten stil. Banken en winkels sloten hun deuren en artsen en verpleegkundigen stopten met hun werk. Universiteiten kwamen stil te liggen en zelfs het personeel van Israëlische ambassades ging in staking.

Bekijk ook deze fotoserie: Israëliërs massaal de straat op om juridische hervorming tegen te houden

Drie corruptiezaken

Pijnlijk voor Netanyahu was dat Boaz Ben Zur, de advocaat die hem verdedigt in een van de drie corruptiezaken die nog tegen hem lopen, liet weten de premier niet meer te willen verdedigen als de hervormingsplannen niet werden ingetrokken. Veel Israëliërs verdenken Netanyahu ervan de macht van de rechters te willen kortwieken zodat hij minder kans loopt op een veroordeling wegens corruptie. Zelf houdt Netanyahu overigens vol dat hij onschuldig is.

Onder leiding van minister van justitie Yariv Levin, die al jaren betoogt dat de rechterlijke macht te veel heeft te zeggen, probeerde het kabinet de macht van rechters en het Hooggerechtshof drastisch te beperken. De bevoegdheid om rechters in het hoogste rechtsprekende orgaan te benoemen, zou bij de Knesset, het 120 leden tellende parlement, komen te liggen. Netanyahu’s coalitie beschikt daar over een bescheiden meerderheid van vier zetels. Voortaan zou de Knesset en niet meer het Hooggerechtshof bovendien het laatste woord krijgen of een wet van kracht wordt of niet.

De hervormingsvoorstellen hebben Israël tot op het bot verdeeld

De hervormingsvoorstellen hebben Israël tot op het bot verdeeld. Terwijl een deel van de achterban van de regering de voorgestelde hervormingen toejuicht, beschouwen veel Israëliërs die als een ondermijning van de democratie. Volgens hen opent dit de weg naar een autocratisch regime zoals dat al in Hongarije en Turkije heerst. Daarom demonstreren ze al wekenlang massaal, vooral op zaterdagen en donderdagen, tegen de plannen, bijna steeds zwaaiend met de Israëlische vlag.

Zondag spitste de crisis zich toe, toen Netanyahu minister van Defensie Yoav Gallant ontsloeg. Gallant had daags tevoren openlijk opgeroepen de hervormingen stop te zetten omdat die een gevaar voor Israël zouden vormen. „Dit vormt een duidelijke, onmiddellijke en tastbare bedreiging voor de veiligheid van de staat”, stelde hij in een verklaring. „Omwille van Israëls veiligheid, omwille van onze zonen en dochters moet het wetgevende proces gestopt worden.”

Opstandigheid binnen het leger

De minister maakte zich zorgen over de groeiende aantallen reservisten, in het bijzonder piloten, die niet langer bereid bleken onder de huidige regering in de strijdkrachten te dienen. Ook veel jonge dienstplichtigen aarzelden of ze nog wel wilden opkomen. Zulke opstandigheid binnen het leger is ongekend. Vanouds was het juist een gerespecteerde instelling die Israëliërs bij elkaar bracht.

Lees ook: ‘Met name de ultra-orthodoxe Joden zijn gewend geraakt aan buitenproportioneel veel politieke macht’

Gallants ontslag sloeg in als een bom. Direct gingen die avond duizenden Israëliërs her en der in het land spontaan weer de straat op. In Jeruzalem kon de politie maar net voorkomen dat betogers door de barricades om het huis van Netanyahu heen braken, terwijl in Tel Aviv wegen werden geblokkeerd.

Volgens tegenstanders openen de voorgestelde hervormingen de weg naar een autocratisch regime

Maandag groeide de onrust verder, ook omdat de betogers steeds meer het gevoel kregen dat ze eindelijk aan de winnende hand waren door de evidente onenigheid binnen de regering zelf. Weer gingen duizenden mensen de straat op om te protesteren tegen de hervormingen. Vooral bij de Knesset verzamelde zich een enorme menigte.

Op hun beurt hechten ook de rechtse partijen erg aan de hervormingen. Zij beschuldigen de rechters ervan teveel liberale waarden – in hun ogen linkse waarden – hoog te houden bij hun vonnissen. Daarom is het volgens hen hoog tijd de macht van de ‘linkse’, volgens hen niet representatieve rechters te beknotten. Na de verkiezingen van vorig najaar zagen ze hun kans schoon.

Nu het kabinet voorlopig althans gecapituleerd heeft voor de betogers is de grote vraag hoe het verder zal gaan met de hervormingen. De regering, zeker de twee extreem-rechtse voormannen, Itamar Ben-Gvir en Bezalel Smotrich, lijkt nog altijd niet bereid de door rechts zo lang begeerde hervorming op te geven. Tegelijkertijd hebben ze ervaren dat hun talrijke tegenstanders bereid zijn heel ver te gaan om hun de voet dwars te zetten. De consensus waarvan Netanyahu repte, lijkt dan ook nog heel ver weg.

Lees ook: Zesde kabinet-Netanyahu wordt het ‘meest extreme in de geschiedenis van Israël’

Correctie (28 maart 2023): De naam van de grootste vakbond van Israël is Histadrut, niet Histerud, zoals hierboven eerder stond.