Nederlands Kamerkoor zingt bij digitale kronkelzee met motieven van Van Gogh en Klimt

Een modern Gesamtkunstwerk ofwel een ‘immersieve concertervaring’ waarin koormuziek en schilderkunst versmelten. Dat is de belofte van het programma Van Gogh in Me door het Nederlands Kamerkoor en de Italiaanse studio fuse*. Muziek van Debussy, Mahler, Schönberg wordt gecombineerd met digitaal vervormde schilderijen van tijdgenoten Vincent van Gogh en Gustav Klimt. De voorstelling mocht deze zomer mee op het staatsbezoek van Koning Willem-Alexander aan Oostenrijk en beleefde daar de wereldpremière in het Weense Konzerthaus. Aanleiding is de Gustav Klimt-tentoonstelling, nu te zien in het Amsterdamse Van Gogh Museum en later in het Weense Belvedere: ook die expositie gaat over het leggen van artistieke verbanden.

Lees ook de recensie van de tentoonstelling in het Van Gogh Museum: Hoe ‘Golden Boy’ Gustav Klimt meesurfte op de artistieke golven van zijn tijd

Wat krijg je te horen en waarom?

Rahul Gandolahage: „Het Kamerkoor zingt a capella muziek van Saint-Saëns, Debussy, Satie, Alma en Gustav Mahler, Richard Strauss en Schönberg. Veel daarvan is origineel geen koormuziek, maar instrumentale muziek waar later Duitse en Franse poëzie op is gezet. Het ‘Adagietto’ uit Mahlers Vijfde symfonie bijvoorbeeld, is door Clytus Gottwald bewerkt voor koor. Hij koos het gedicht Im Abendrot van Joseph von Eichendorff er als tekst bij. Een soort remix dus. De teksten staan niet in het programmaboekje. Dat zou ook zinloos zijn, want het is donker in de zaal. Maar de teksten worden ook nergens geprojecteerd. Je hebt dus geen idee wat je hoort. De muziek voelde daardoor behoorlijk anoniem en ver weg.”

Thomas van Huut: „Ik had het programma van tevoren bestudeerd, maar het waarom achter de muzikale keuzes werd me niet duidelijk. Van Gogh was in zijn Parijse periode liefhebber van Wagner, Klimt maakte het beroemde Beethoven-fries. Wagner en Beethoven horen we niet. Maar waarom Satie en Saint-Saëns dan wel?”

Wat is er te zien?

TvH: „Op een groot scherm boven het koor zie je een eindeloze hoeveelheid haarfijne, gekleurde lijntjes die over het beeldscherm stromen en golven. In de abstracte patronen die daardoor ontstaan, doemen bekende schilderijen op van Van Gogh en Klimt. Je herkent bijvoorbeeld Amandelbloesem en Korenveld met kraaien van Van Gogh, en het zinderende goud van Klimts De Kus en Waterslangen II. De Italiaanse multimedia-studio fuse* verzamelt tijdens het concert live data: gegevens over het geluid, bewegingen van de dirigent en enkele koorleden, om zo de ‘emotie van de muziek’ de digitale effecten te laten aansturen. De schilderijen worden dus eigenlijk live ‘geremixt’.”

Ontstaat er synergie?

TvH: „Op de visueel meer abstracte momenten vond ik van wel: waar de patronen tegelijk aanzwellen met de zang, is het inderdaad alsof ze aan het schilderen zijn met hun stemmen. Blauwe vlekken leken mooi op ademwolkjes in ijskoude lucht. Soms kon ik ook genieten van de kleuren bij de muziek: prachtig blauw en knallend oranje.”

RG: „Een concert is altijd al een ‘levende’ uitvoering. De extra laag is hier dat ook de schilderijen worden ‘uitgevoerd’, maar dat deed voor mij weinig. Ik merkte dat ik al na een paar ‘schilderijen’ mijn ogen dichtdeed om naar de muziek te kunnen luisteren. En als ik mijn ogen weer opende, zag ik niets dat me verraste. De vervormingen werden voorspelbaar.”

TvH: „Als uit de abstracte digitale kronkelzeeën de oorspronkelijke schilderijen opdoemden, deed dat me soms bijna pijn: de weergave ervan was zo vervormd dat je de nuances van de oorspronkelijke schilderijen niet zag. Dan wordt het een puzzel: raad je plaatje, welk schilderij werd hier vervormd? En omdat je de gezongen teksten niet kon meelezen, vond ik het moeilijk inhoudelijk een connectie met de muziek te maken.”

RG: „De afleiding zit hem ook in hóé de schilderijen vervormden. Bij portretten leek de gezichtshuid als natte make-up uit te lopen. Één gezicht leek besmeurd met vogelpoep. Maar er waren mooie momenten. Toen bij Mahlers ‘Adagietto’ uit de verte De Kus van Klimt kwam opdoemen, in een soort donker bos van vurige oranje bomen, vond ik dat wél een mooi effect. Vooral omdat het ‘Adagietto’ een liefdesbrief voor Alma Mahler was. Maar dat moet je dus maar net weten, je kon het niet lezen.”

Had deze formule met abstracte schilderijen beter gewerkt?

TvH: „Ik denk het niet. Een schilderij is af, een schilder werkt al met kleuren die zinderen of golven. Daar is geen extra laag van beweging voor nodig. Wat je nu ziet, is een veredelde visualizer van Windows Media Player gecombineerd met een slideshow van bekende schilderijen.”

Was het wel, zoals beloofd, een ‘immersieve ervaring’?

RG: „Livemuziek is altíjd al een immersieve ervaring.”

TvH: „Het bewegen van het beeld verwarde mij vooral. De ‘immersieve’ kracht van kunst zit toch in je eigen verbeelding.”

RG: „En die wordt hier voor je ingevuld.”

Dus deze voorstelling werkt niet?

RG: „Niet als gesamtkunstwerk, maar wel als publiekstrekker. Het publiek was relatief jong, jonger dan bij de meeste klassieke concerten. Carré zat bijna helemaal vol. De naam Van Gogh heeft ze de zaal in getrokken, maar ik had het gevoel dat het applaus uiteindelijk vooral voor de zangers was. Dus wat dat betreft: geslaagd.”

Bekijk een overzicht van onze recensies over klassiek


Bekijk een overzicht van onze recensies over beeldende kunst

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 15 november 2022