Via een Nederlands bedrijf in handen van een Russische zakenman is de afgelopen anderhalf jaar voor zeker 1,2 miljoen euro aan gesanctioneerde technologie verscheept naar Rusland. Dat blijkt uit onderzoek van Nieuwsuur naar illegale handel en sanctieomzeiling vanuit de EU naar Rusland.
In samenwerking met het Duitse ARD werd door Nieuwsuur afgelopen donderdag al een ander bedrijf in Duitsland uitgelicht, dat grote partijen elektronica voor de defensie-industrie naar Rusland zond. De Duitse politie deed vlak voor de uitzending een inval bij het bedrijf.
In het Nederlandse geval, waar Nieuwsuur deze zaterdag aandacht aan besteedde, gaat het om het bedrijf ETW-Tekhnologika B.V. uit Voorschoten, dat eigendom is van de Russische zakenman Michaïl Volovik. Het bedrijf werd achtereenvolgens bestuurd door twee Nederlandse directeuren. Beiden verklaarden tegenover Nieuwsuur niet te hebben geweten van de overtredingen en zijn inmiddels teruggetreden. De Russische eigenaar was niet bereikbaar voor commentaar.
Volgens het onderzoek koopt Voloviks ETW in het Westen technologische spullen om die vervolgens als ‘medische’ goederen, die zijn uitgezonderd van sancties, via Letland aan Rusland te verkopen. Volgens voormalig ETW-directeur Freek Snel had hij in eerste instantie geen reden om te twijfelen aan de wettigheid van de handelwijze. „Zolang die goederen rechtstreeks naar Rusland gaan en betalingen rechtstreeks uit Rusland komen, is de zaak redelijk controleerbaar”, aldus Snel. Volgens hem waren de facturen in orde en liet de douane de goederen passeren.
Uitzondering in sanctiewetgeving
Maar in de periode na de Russische inval in Oekraïne en de instelling van westerse sancties zag Snel plotseling de eindbestemming van de goederen veranderen. De spullen hadden niet langer Rusland als eindbestemming, maar gingen via Rusland naar bestemmingen in Kazachstan, de Emiraten en Hongkong, waar plotseling nieuwe klanten opdoken. Ook kwamen de betalingen aan ETW niet langer uit Rusland, maar liepen ze via ondernemingen elders. Het bedrijf maakte zo handig gebruik van een uitzondering in de sanctiewetgeving, die bepaalt dat de doorvoer van goederen via Rusland naar derde landen is toegestaan. Uit Russische douanegegevens die Nieuwsuur inzag, blijkt echter dat tientallen goederen in Moskou werden ingeklaard en in Rusland bleven.
Ook aan de medische bestemming van de goederen valt te twijfelen. Uit de douanegegevens blijkt dat ETW zaken verscheepte als magneten en koelingen, maar ook stekkers en stopcontacten waarmee printplaten met processors verbonden kunnen worden. De Russische defensie-industrie heeft, stelt Nieuwsuur in de reportage, dergelijke zaken „hard nodig om raketten af te schieten op Oekraïne”. Bovendien heeft de echtgenote van Volovik in Rusland een firma, die volgens de website gesanctioneerde Russische staatsbedrijven als Gazprom, Rosneft en het Russische defensiebedrijf Remdizel onder zijn klanten rekent.
‘Nuttige idioot’
Directeur Snel zag kort na het begin van de oorlog en sancties het aantal transacties snel toenemen. Toen hij van „iemand bij de [Nederlandse] overheid” een tip kreeg dat de zaak niet pluis was, nam hij ontslag. „Naïef”, noemt hij zichzelf nu in een interview en: een „nuttige idioot”.
Van de Russische eigenaar, die in Israël zou wonen en zoals meer rijke Russen een paspoort heeft van de Caribische eilandengroep St Kitts and Nevis, ontbreekt ieder spoor. Op een bedrijventerrein in Letland, waarvandaan ETW de goederen naar Rusland zou doorsturen, vangen de journalisten eveneens bot. Uit de uitzending blijkt dat er sterke aanwijzingen zijn dat internationaal opererende zakenmensen als Volovik niet zelden connecties hebben met de Russische inlichtingendiensten, die streng toezicht houden op de illegale handel in voor de Russische defensie-industrie bruikbaar materieel.
Uit het onderzoek blijkt eens te meer hoe inventief Russische of aan Rusland gelieerde bedrijven zijn bij het omzeilen van de westerse sancties. Sinds de oorlog in Oekraïne zijn talloze handelsroutes verlegd, bedrijven omgekat, nieuwe bedrijven als ‘cover’ opgezet. Ook westerse bedrijven die zeggen de Russische markt te hebben verlaten, blijken daar in sommige gevallen nog, of opnieuw, actief te zijn. Via derde landen als Kazachstan, Turkije, Armenië en China blijkt het relatief eenvoudig om dual use producten Rusland binnen te krijgen: medische of huishoudelijke artikelen, waarvan onderdelen zoals chips kunnen worden gebruikt voor de defensie-industrie.
Lees ook deze reportage over sanctieomzeiling in Kazachstan
Eerder dit jaar onderzocht NRC ‘grijze handel’ via Kazachstan. Een anonieme zakenman in de Kazachstaanse stad Almaty vertelde toen hoe zijn land, na de afkondiging van de eerste anti-Russische sancties, werd overspoeld met Russische zakenmensen.
Nadat Rusland van het internationale SWIFT-betalingssysteem werd afgesloten, openden zij in Kazachstan als een gek bedrijven en bankrekeningen, en kochten ze dure appartementen, wat de huizenprijzen hoog opdreef. In de maanden na de invasie schoot de export van wasmachines, halfgeleiders, koelkasten en andere apparaten vanuit Europa naar de buurlanden van Rusland omhoog.
Geitenpaadjes
Ondanks waarschuwingen van de Europese Unie en de Verenigde Staten aan derde landen over zogeheten secundaire sancties, en de beloftes van die landen de sancties voortaan te respecteren, blijkt de handel naar Rusland in veel gevallen via allerlei geitenpaadjes toch door te gaan. Dat is mede mogelijk omdat een land als Kazachstan zowel Moskou als het Westen te vriend wil houden en strikte controle technisch vrijwel onmogelijk is.
Interessant is dat in het geval van ETW uit Voorschoten de route werd omgedraaid: die liep niet via derde landen naar Rusland, maar ging naar Rusland onder het mom van ‘doorvoer’ naar elders.
Een woordvoerder van de Nederlandse douane erkent in de Nieuwsuur-uitzending dat het opsporen van sanctieovertredingen voor Nederland en andere Europese landen een vrijwel onmogelijke opgave is. „Voor ons is niet te controleren of goederen daadwerkelijk worden doorgestuurd of ‘per ongeluk’ in Rusland blijven”, zegt de woordvoerder. Opmerkelijk is echter dat de Nederlandse douane zegt geen gebruik te maken van de Russische handelscijfers en importdata, en genoeg te hebben aan Europese gegevens.
Een ander probleem is dat de EU wel sancties uitvaardigt, maar geen afspraken heeft gemaakt over extra menskracht om de naleving van de sancties te controleren. Met name landen in de Baltische Staten hebben gebrek aan geld, kennis en mensen, zo liet een Litouwse douanemedewerker in de aflevering van donderdag aan Nieuwsuur weten. „De EU heeft sancties ingevoerd zonder te voorzien hoe die gehandhaafd moeten worden”, zegt de douanemedewerker.
ETW is niet het enige Nederlandse bedrijf in Russische handen dat de sancties omzeilt. Dit jaar werd de Russische zakenman Dmitri K. in een vergelijkbare sanctiezaak door een Nederlandse rechter veroordeeld tot 18 maanden cel. Hoewel de rechter het vluchtgevaar inschatte als laag en K. op vrije voeten stelde, vertrok de man, na opheffing van zijn voorarrest, spoorslags naar Moskou.
Correctie (17 december 2023): in een eerdere versie stond per abuis dat K. vorig jaar werd veroordeeld, dit was echter in 2023.
Leeslijst
