Nederland zet zich bij EU-top in voor terugsturen van migranten

Nu het aantal migranten in Europa na een coronadip weer toeneemt, stijgt ook de politieke druk om tot oplossingen te komen. Nederland speelt daarbij een voortrekkersrol.

Volgens EU-grensbewaker Frontex staken er in 2022 ongeveer 330.000 mensen illegaal de EU-buitengrens over. Dit is het hoogste aantal sinds 2016 en een stijging van 64 procent vergeleken met 2021. Ongeveer de helft van de migranten kwam via de route over de Westelijke Balkan. Ze waren voornamelijk afkomstig uit Syrië, Afghanistan en Tunesië. Het aantal migranten is overigens nog steeds veel lager dan in 2015.

Nederland loopt in het nieuwe debat voorop, nadat afgelopen zomer het aanmeldcentrum in Ter Apel de toestroom niet aankon en regeringspartij VVD verlaging van de asielinstroom eiste. En dan zijn er over twee maanden ook nog verkiezingen.

Op verzoek van Nederland en Oostenrijk staat migratie over twee weken op de agenda van een EU-top. Premier Mark Rutte (VVD) was eerder deze week al in Brussel om voorwerk te verrichten en sprak donderdag in Oostenrijk met bondskanselier Karl Nehammer. De Europese bewindslieden voor asielzaken waren donderdag te gast bij tijdelijk EU-voorzitter Zweden.

Er zijn grenzen aan de mogelijkheden

Mark Rutte premier

„Iedereen is een beetje in slaap gesukkeld door corona. Toen had je hele lage asielcijfers. Ik heb mezelf ook in slaap laten sukkelen”, zei Rutte dinsdag in Brussel. „Nu zie je die asielstroom weer toenemen. Je wilt dat we als Europa, als beschaafde landen, een plek blijven waar je een heenkomen kunt vinden als je op de vlucht bent voor oorlog en geweld, maar er zijn grenzen aan de mogelijkheden.”

Rutte waarschuwde al bij voorbaat dat migratie niet met één EU-top is te regelen. Nederland wil dat de discussie over het alomvattende migratiepact dat de Europese Commissie ruim twee jaar geleden presenteerde, weer vaart krijgt, maar dat is een project van maanden. Nederland wil ook dat de afspraken van ‘Dublin’ – een asielaanvraag wordt gedaan in het land waar een migrant zich meldt – beter gehandhaafd worden. Dat is niet eenvoudig.

Lees ook: ‘De efficiëntste manier om vluchtelingen over Europa te verdelen? Laat ze zelf kiezen’

Grensmuur

Daarom ligt de nadruk nu vooral op verbeterde grenscontroles en het terugsturen van uitgeprocedeerde asielzoekers. Kanselier Nehammer heeft maandag gepleit voor een door de EU gefinancierde grensmuur tussen Bulgarije en Turkije. Staatssecretaris Eric van der Burg (Justitie en Veiligheid, VVD) houdt de optie van EU-financiering van een grensbarrière open, aldus zijn woordvoerder. In een voorstel dat Nederland eerder onder lidstaten verspreidde staat dat „alle typen stationaire en mobiele infrastructuur” deel kunnen uitmaken van grensbewaking.

EU-geld voor de bouw van grensmuren ligt in Brussel heel gevoelig. Christen-democraten zijn al langer voor, linkse partijen zijn tegen. En ook Commissievoorzitter Ursula von der Leyen keerde zich eerder uitdrukkelijk tegen EU-geld voor een muur.

Daarnaast moet er, aldus het Nederdelandse discussiestuk, geëxperimenteerd worden met asielprocedures aan de grens en moet er meer geld naar bewaking van de EU-buitengrens. Overigens is het budget van grensbewaker Frontex de afgelopen decennia al fors gestegen, van 6 miljoen euro in 2005 tot 754 miljoen vorig jaar. Ook moeten Frontex en het EU Asiel Agentschap (EUAA) systematisch in de gaten houden of migratieroutes wijzigen, zodat daar sneller op gereageerd kan worden.

Daarnaast legt Nederland de nadruk sterk op terugsturen. Den Haag heeft daarbij hoge verwachtingen van intensievere samenwerking met landen waar migranten uit vertrekken. Men heeft daarbij „gebalanceerde win-win partnerschappen” voor ogen waarmee de oorzaken van migratie aangepakt kunnen worden, vluchtelingen ondersteuning kunnen krijgen, smokkel aangepakt kan worden én garantie gegeven kan worden op terugkeer. Om herkomstlanden te bewegen mee te werken, wil Nederland een hele reeks beleidsinstrumenten inzetten: van politieke dialoog en handel tot visa en ontwikkelingshulp.

Lees ook dit commentaar: Het Europese asielbeleid was al slecht, nu dreigt het ook misdadig te worden

De idee is dat herkomstlanden niet alleen beloond worden als ze met de EU meewerken, maar ook gestraft kunnen worden als ze dat niet doen. Dat kan bijvoorbeeld door het verkrijgen van visa tijdelijk te bemoeilijken. Die mogelijkheid bestaat in de Visa Code onder artikel 25a – dat zou de komende weken weleens een gevleugeld begrip kunnen worden in Brussel. In Zweden werd donderdag geïnventariseerd of die straf vaker ingezet moet worden. Gambia is een keer op die manier aangepakt voor obstructie bij het terugnemen van uitgeprocedeerde onderdanen.

Op de EU-top over twee weken zullen vermoedelijk talloze facetten van migratie over tafel gaan, maar besluiten worden alleen verwacht over grensbewaking en maatregelen die het terugsturen moeten versoepelen, aldus een hoge EU-ambtenaar. Over andere delen van het migratiepact is nog te weinig overeenstemming. In een vroege versie van de conclusies van de top ligt de nadruk dan ook op die onderwerpen. Het terugsturen verloopt nu nog heel matig: vorig jaar keerden slechts 70.000 van de 300.000 uitgeprocedeerden terug naar hun land van herkomst.