Na 7 jaar worden de trauma’s verwerkt van de Parijse aanslagen

Op 13 november 2015 kwamen 89 mensen om bij een IS-aanslag op club Bataclan in Parijs, waar die avond The Eagles of Death Metal optraden. Een Frans trauma: pas zeven jaar na dato komt de filmische verwerking echt op gang. Na het Frans-Spaanse Un año, una noche (2022) was er onlangs Vous n’aurez pas ma haine. En nu volgt Revoir Paris.

Regisseur Alice Winocour maakte met Revoir Paris geen whodunit maar een whathappened. Het draait om een fictieve terreuraanslag in een brasserie; Winocour putte uit gesprekken met haar jongere broer, die die avond in Bataclan was – ze sms’te met hem terwijl hij zich verborg voor zijn moordenaars. Hoofdpersoon is geluidstechnicus Mia (Virginie Efira), die een glas wijn drinkt als de terroristen toeslaan. Ze ziet collega’s een verjaardag vieren, twee Aziatische meisjes giechelend selfies maken. Na toiletbezoek klinken de eerste schoten. Mia overleeft, maar hoe precies?

Revoir Paris’ plotmechanisme is dissociatieve amnesie, een klassiek symptoom van PTSS. Mia’s brein heeft alles nauwgezet opgeslagen, maar ze herinnert zich niks. Maanden later waart ze als een spook door het leven, geblokkeerd en vervreemd van haar stad en man. Bezoekt ze de zelfhulpgroep die elke maandag in de brasserie bijeen komt, dan beticht een lotgenoot haar er op schelle toon van lafheid: ze zou tijdens het bloedbad het damestoilet op slot hebben gedaan. Mia moet nu echt haar geheugen ontsleutelen. Al doende groeit haar band met Thomas (Benoît Magimel), die revalideert van een verbrijzeld been en nabestaande Felicia, die geobsedeerd is door de laatste momenten van haar ouders.

Op Novembre na, een kale, uitgebleekte ‘procedural’ over de klopjacht op de daders, gaan Bataclan-films over trauma- of rouwverwerking. Vous n’aurez pas ma haine reconstrueert de nasleep van de aanslag voor Antoine Leiris, wiens vrouw Hélène omkwam. Leiris schreef op haar Facebook-pagina een beroemde open brief aan de daders die op de voorpagina van Le Monde eindigde: Mijn haat krijgen jullie niet.

Echt gebeurd, net als Un año, una noche, waarin de relatie van het koppel Céline en Rámon, die overleefden in de catacomben van Bataclan, onder druk komt van hun asynchrone traumaverwerking. Céline blijft in ontkenning steken en stort zich driftig op haar werk, Rámon is lamgeslagen door de shock.

Gebutst maar veerkrachtig

Mia van Revoir Paris – een gebutst, maar veerkrachtig personage dat Virginie Efira een César bezorgde – leeft als Rámon in een waas, maar hier draait het juist om de solidariteit van het overleven. We herbeleven de aanslag in de brasserie soms door andere ogen, zoals een toerist die zich met een serveerster in een ventilatieschacht verstopte en desperaat intiem met haar werd. Mia heeft flashbacks van een tatoeage en een troostende zwarte hand en een fluisterstem: „Je overleeft dit. Haal adem.” Een illegale Afrikaanse kok, zo blijkt: Mia gaat naar hem op zoek.

Alle films eindigen met licht aan het eind van de tunnel. Revoir Paris knoopt de eindjes iets te keurig aan elkaar: Mia’s overlevingsschuld verdwijnt, liefde bloeit op, trauma blijkt een nieuw begin. Krampachtig troostrijk: Bataclan is kennelijk nog een te diepe wond om er een onbevangen film over te maken.

Bataclanfilms bevatten flashback van paniek en geweld, maar daders komen nooit in beeld. Revoir Paris houdt het op een voet, een been, een kalasjnikov, in Un año, una noche beschrijft een overlevende hoe schokkend het was om in de kille gezicht van zijn moordenaar te kijken. Maar als kijker deel je die ervaring niet, vermoedelijk omdat het een Noord-Afrikaans gezicht betreft. De aanslag op Bataclan zette bevolkingsgroepen tegen elkaar op en maakte extreem-rechts sterk, zoals de terroristen beoogden. Als filmmaker wil je geen olie op dat vuur gooien: overlevenden worden nadrukkelijk niet islamofoob door hun beproeving. Vous n’aurez pas ma haine draait om Antoines publieke weigering om een hater te worden, in Un ãno, una noche huilt een slachtoffer dat hij sinds Bataclan schrikt van Arabische gezichten in de metro. „Maar ik ben geen racist!” Ook in Revoir Paris , die focust op de verbondenheid van gezamelijk trauma, voelt Mia na de aanslag een diep menselijke band met een illegale, islamitische kok die dubbel slachtoffer is: hij verloor zijn baan.

Dat is lovenswaardig, toch wil ik ook een Bataclan-film zien waarin de daders een gezicht hebben. Solidariteit en empathie zijn belangrijk, begrijpen hoe iemand een monster wordt ook.

https://www.youtube.com/watch?v=nRtE_e_Tp7g&ab_channel=ParadisoFilmsNL

In deze gids vind je de beste films die momenteel in de bioscoop draaien