Moskou kiest voor verdere escalatie met annexatie van bezette gebieden

De Russische president Vladimir Poetin doet een vlucht naar voren. Terwijl Oekraïense troepen steeds meer terrein heroveren, kiest Moskou voor verdere escalatie van de oorlog – door het annexeren van de gebieden die het nog wél in handen heeft.

Dinsdag maakten de autoriteiten van de zelfverklaarde Volksrepublieken Loehansk en Donetsk bekend dat er van 23 tot 27 september een referendum zal worden gehouden over de vraag of het gebied moet opgaan in de Russische Federatie. Ook in bezet Zaporizja zal er dan worden gestemd, zo maakte een lokale bestuurder bekend. In de regio Cherson zal eveneens op zeer korte termijn een referendum worden georganiseerd.

Over de uitslag van deze nepreferenda hoeft geen twijfel te bestaan. Het feit dat er meerdere dagen – onder meer online – kan worden gestemd, is een aanwijzing dat er op grote schaal zal worden gefraudeerd. Denis Poesjilin, het ‘hoofd’ van de Volksrepubliek Donetsk, liep dinsdag alvast op de uitslag vooruit en richtte zich direct tot de Russische president Poetin met een verzoek tot aansluiting, mocht de bevolking daarmee instemmen. „Wij twijfelen daar niet aan”, schreef Poesjilin op zijn Telegramkanaal.

Het annexeren van de bezette gebieden heeft vergaande politieke en mogelijk militaire gevolgen: over een week vechten de Oekraïners mogelijk op het grondgebied van ‘Rusland’.

„Dit is va-banque gaan”, schreef Margarita Simonjan, hoofdredacteur van de Russische propagandazender RT, dinsdag op Telegram: „Vandaag een referendum, morgen erkenning als deel van de Russische Federatie en overmorgen aanvallen op Russisch grondgebied die leiden tot een grootschalige oorlog met Oekraïne en met de NAVO.”

Eerdere Oekraïense aanvallen op Russisch grondgebied, bij Belgorod, en op militaire doelen op de door Rusland bezette Krim, liet Moskou onbeantwoord. De vraag is of Poetin zich een dergelijke passiviteit kan veroorloven als Oekraïense troepen beginnen met het oprollen van de regio Loehansk.

De annexatie van de bezette gebieden zal daarom ook de vrees voor de inzet van (tactische) kernwapens door Rusland verder aanwakkeren. Vorige week waarschuwde de Amerikaanse president Joe Biden Poetin nog expliciet voor de gevolgen van zo’n verregaande escalatie – hoewel Biden niet wilde zeggen hoe een Amerikaanse reactie eruit zou zien.

Lees ook: Poetins bewegingsruimte slinkt, hij kan alleen nog vooruit

Overhaast

De beslissing om tot annexatie over te gaan lijkt overhaast genomen. Anderhalve week geleden nog meldde de Russische onafhankelijke nieuwssite Meduza op grond van ‘bronnen rond het Kremlin’ dat de referenda voorlopig waren uitgesteld, vanwege de snel verslechterende situatie aan het front. Dezelfde bronnen stellen nu dat de ‘oorlogspartij’ in het Kremlin een overwinning heeft behaald.

Tot nu toe heeft het Kremlin zijn ‘speciale militaire operatie’ – het gebruik van het woord ‘oorlog’ is in Rusland verboden – uitgevoerd met vrijwillige beroepssoldaten en huurlingen, ondersteund door slecht getrainde dienstplichtigen uit Donetsk en Loehansk. Haviken binnen het Russische overheidsapparaat willen al langer een staat van beleg en algehele mobilisatie, waardoor er reservisten kunnen worden opgeroepen. Na het succesvolle Oekraïense offensief in de regio Charkov en de smadelijke Russische nederlaag daar is de roep om ‘totale oorlog’ luider geworden.

Terwijl de Volksrepublieken hun referenda bekendmaakten, stemde de Russische Doema in Moskou in met een aantal wijzigingen van het Russische Wetboek van Strafrecht. Zo komen er nieuwe wetsartikelen tegen ‘vrijwillige overgave in krijgsgevangenschap’ en tegen ‘plundering’. Ook werd de lijst van strafverzwarende omstandigheden uitgebreid: misdrijven ten tijde van ‘mobilisatie’, ‘staat van beleg’ of ‘oorlogstijd’ kunnen harder worden bestraft. Vooral de term ‘oorlogstijd’ is rijkelijk vaag, en biedt de mogelijkheid om harder te straffen zónder te mobiliseren, zo merkte de Russische mensenrechtenactiviste Anastasia Boerakova op Twitter op.

Toch houden velen in Rusland nu rekening met een oorlogstoestand. Volgens de bronnen van Meduza is Poetin van plan om in elk geval gedeeltelijk te mobiliseren (bijvoorbeeld door het oproepen van reservisten) en de staat van beleg af te kondigen, als de Oekraïense opmars doorzet. Na de wilde vlucht uit het gebied rond Izjoem lijken de Russische strijdkrachten de situatie aan het front enigszins te hebben gestabiliseerd. Maar de Oekraïners maken nog steeds vorderingen. Oekraïense troepen hebben op sommige plaatsen de rivier de Oskil overgestoken, waarachter de Russen zich hadden teruggetrokken. Ook hebben Oekraïense troepen Bilohorivka in handen – de eerste plaats in de regio Loehansk die is heroverd.

In het zuiden, rond de stad Cherson, bieden circa twintigduizend Russische soldaten nog altijd verzet tegen de oprukkende Oekraïners, maar de toestand wordt steeds nijpender. Afgelopen zondag nog zei president Zelensky dat Kiev nieuwe offensieven voorbereidt, in de richting van Melitopol (regio Zaporizja) en Marioepol (regio Donetsk).

Tv-toespraak

De vraag is of het aangeslagen en zwaar gedemoraliseerde Russische leger daartegen is opgewassen. Een website van de onafhankelijke Wit-Russische zender Belsat (Vot tak) publiceerde deze week militaire verzoekschriften die zijn aangetroffen in het bevrijde Izjoem. Verschillende Russische beroepsmilitairen vragen daarin om ontslag uit dienst wegens „fysieke en psychische uitputting”. De documenten dateren van 30 augustus, toen het Oekraïense offensief bij Charkov nog moest beginnen. Volgens het Oekraïense ministerie van Defensie ligt het aantal gesneuvelde Russische militairen inmiddels op bijna 55.000.

Poetin moet iets doen. Russische staatsmedia meldden aanvankelijk dat de Russische president de natie dinsdag zou toespreken, maar die aankondiging werd in de loop van de avond ingetrokken. Volgens de Russische uitgave van Forbes zal de rede woensdag worden uitgezonden.

Westerse regeringleiders reageerden scherp op de aangekondigde ‘referenda’. „Als het idee van een Donbas-referendum niet zo tragisch was, zou het komisch zijn”, zei de Franse president Macron. In Kiev deed men laconiek over de plannen. „De vijand knijpt hem”, schreef Andri Jermak, chef-staf van Zelensky: „Zo ziet de angst voor de nederlaag eruit.”