Zo op het eerste gezicht hebben de Chinese president Xi Jinping en zijn Amerikaanse ambtgenoot Joe Biden opvallend veel bereikt tijdens hun topontmoeting deze woensdag in de marge van de APEC: herstel van de militaire communicatie, de aanpak van synthetische drugs, en vooraf kwamen China en de VS al „versterkte samenwerking bij de aanpak van de klimaatcrisis” overeen.
Vraag is waarom er opeens zoveel lijkt te lukken, terwijl beide landen toch nog steeds zo fundamenteel anders in de wereld staan. „De wereld is groot genoeg voor beide landen, en het succes van het ene land is een kans voor het andere”, zei Xi optimistisch in Californië.
Maar gelooft hij dat ook echt? Of zoekt hij alleen meer tijd en ruimte om China’s macht uit te bouwen nu het economisch slecht gaat in het land?
Voor zowel de VS als China speelt waarschijnlijk ook mee dat beide leiders de situatie willen stabiliseren nu er volgend jaar landelijke verkiezingen op het programma staan in Taiwan en de VS. Deze kunnen de relatie opnieuw doen ontsporen.
Dynasty
Beide leiders spraken elkaar zo’n vier uur in een landhuis ten zuiden van San Francisco dat in de jaren tachtig is gebruikt voor opnames van de tv-serie Dynasty. Het is een afgelegen, private locatie met strenge bewaking. Zo mochten er geen drones in de buurt van het landhuis komen, iets waar Xi in China zelf ook heel alert op is.
Lees ook Biden en Xi praten tenminste weer, en deze zes punten staan op hun agenda
Biden haalde een belangrijk punt binnen: het herstel van de militaire contacten op hoog niveau. Concreet betekent het dat de Amerikaanse minister van Defensie zijn Chinese ambtsgenoot weer kan ontmoeten. Dan moet die er eerst wel zijn: Li Shangfu, de vorige bewindsman, werd op 24 oktober om niet opgehelderde redenen uit zijn functie gezet, en er is nog geen opvolger benoemd.
Het opent ook de deuren voor contact op operationeel niveau tussen bijvoorbeeld bevelvoerders op marineschepen en militaire vliegtuigen in de Zuid-Chinese Zee en rondom Taiwan. Dat vermindert de kans op escalatie door miscommunicatie, en daarmee de kans op ongelukken.
Volgens de VS gaat China ook bedrijven aanpakken die fentanyl produceren of de grondstoffen daarvoor. Die komen vanuit China vooral in Mexico terecht en gaan vandaar als pillen door naar de VS. Jaarlijks sterven er ruim 70.000 Amerikanen aan een overdosis van de synthetische pijnstiller.
In de verklaring van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken na afloop van de top staat alleen dat er een gemeenschappelijke commissie komt om naar het probleem te kijken. Volgens analisten is het ook nog onduidelijk hoever China wil gaan: gaan ze een paar bedrijven aanpakken, of echt de hele keten oprollen?
China is ongetwijfeld in staat om dat van de ene op de andere dag te doen. In het land zelf is de handel in verdovende middelen al jaren zo goed als volledig uitgebannen. Voor de export ligt dat anders. China heeft er een welkom drukmiddel mee in handen in de relatie met de VS: het land kan naar believen strenger of minder streng op de export letten.
Taiwan
Beide landen gaan ook samenwerken op het gebied van kunstmatige intelligentie. Hoe die samenwerking er precies uit gaat zien, is onduidelijk. China spreekt niet van het oprichten van een gezamenlijke commissie.
Xi benadrukte dat Taiwan voor China verreweg het belangrijkste pijnpunt is in de relatie. „China zal hereniging verwezenlijken, en dat valt niet te stoppen”, zei hij.
Xi vroeg de VS om geen separatistische krachten meer te steunen en om te stoppen met wapenleveranties. Opmerkelijk genoeg vroeg hij Biden voor het eerst ook om China’s hereniging met Taiwan te steunen.
Xi hamert vooral op de gelijkwaardigheid van de VS en China en op de onmogelijkheid dat het ene land het andere wezenlijk kan veranderen. Kortom: de VS moeten de hoop opgeven dat ze China als een soort missionarissen de les kunnen lezen, en China zal in zijn mensenrechtenbeleid geen enkel oor hebben voor Amerikaanse kritiek. Dat valt voor China allemaal onder ongewenste inmenging in interne aangelegenheden.
Na afloop vroeg een journalist of Biden nog steeds vindt dat Xi een dictator is, een uitspraak waar China zwaar over viel toen Biden die vorig jaar een aantal keer deed. „Nou kijk, hij is een dictator in die zin dat hij een land runt dat een communistisch land is, gebaseerd op een regeringsvorm heel anders dan die van ons”, aldus Biden. Een woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken noemde de uitspraak „buitengewoon onjuist” en laakte de „politieke manipulaties” die volgens haar bedoeld zijn om de banden tussen China en de VS te vernietigen”.
Xi zelf noemde de relatie tussen de VS en China de belangrijkste ter wereld, iets waar de Russische president Poetin minder blij mee zal zijn. Maar het betekent niet dat China wezenlijk is opgeschoven in de richting van de VS. Dat beide landen nu weer over veel meer onderwerpen met elkaar in gesprek zijn, zal hopelijk winst blijken, al zijn de meeste afspraken weinig concreet.
Lees ook Na vertrek Chinese panda’s ‘blijft een leegte achter’ in Washington
Panda’s
Een zeer welkom gebaar maakte Xi later op de dag wel in een tafelrede bij een diner met ondernemers. Daarin suggereerde hij dat er opnieuw Chinese panda’s naar de VS kunnen komen, nadat de drie dieren uit de dierentuin in Washington eerder deze maand moesten terugkeren naar China. Xi zei dat hij „de vriendschappelijke banden tussen onze volkeren” wilde verdiepen, en dat hij had begrepen dat vooral kinderen het moeilijk hadden gevonden afscheid te nemen van de panda’s. De dierentuin in San Diego – die zijn panda’s in 2019 zag vertrekken – zou er volgens Xi „erg naar uitkijken” om de dieren weer te verwelkomen.
