De wending kwam verrassend en plotseling, erkent dirigent Jaap van Zweden maandagmiddag aan de telefoon vanuit de Tonhalle in Zürich, op tournee met ‘zijn’ Hong Kong Philharmonic. Het is bijna een etmaal voordat het Orchestre Philharmonique de Radio France zal onthullen dat de Nederlander de nieuwe directeur musical in Parijs wordt. Van Zweden tekent een vijfjarig contract per september 2026. Hij onderneemt het seizoen ervoor – als zijn Finse voorganger Mikko Franck na een decennium vertrekt – al een buitenlandse tournee met het Franse omroeporkest.
„Half november, nog maar zo’n drie maanden geleden, dirigeerde ik de musici voor het eerst”, zegt Van Zweden. „John Adams en Gustav Mahler speelden we. Er ontstond in die week een wonderlijke chemie. Hun klank deed me denken aan het Concertgebouworkest. Ik wist niet dat ze zochten naar een nieuwe chef. Na ons concert – hoorde ik later – stapten musici en masse naar de leiding om te vertellen dat ze mij graag op die plek zouden zien.”
Die geestdrift verraste ook Jean-Marc Bador, de directeur van het Orchestre Philharmonique de Radio France. „De dagen na het concert stroomden telefoon en computer vol met apps en mails van mijn musici. ‘Dit was de beste week die we ooit hebben beleefd met een dirigent’, was de teneur van hun berichten. Er lag al een shortlist met kandidaten, maar het werd snel helder dat er wat het orkest betrof maar één naam op hoefde, die van Jaap van Zweden.”
Doorgeven van het vuur
Ruim een maand na de concerten van half november – nog voor het eind van het jaar – was het muzikale huwelijk reeds beklonken. Van Zweden neemt dit najaar afscheid als chef van het New York Philharmonic en Hong Kong. De afgelopen maand begon hij als muzikaal directeur bij het Seoul Philharmonic. Het Parijse orkest past volmaakt in Van Zwedens loopbaan: de laatste jaren leidde hij altijd één orkest dat hij kon opbouwen (Hong Kong en Seoul) en één toporkest waar hij kon oogsten en uitbouwen (New York en straks Radio France).
Lees ook ‘Verdriet komt pas binnen na het concert’
„Mijn hart klopt voor de eigentijdse muziek”, zegt Van Zweden. „In New York gaven we zo’n twintig compositieopdrachten per seizoen. Zoals Gustav Mahler eens zei: ‘Traditie is het doorgeven van het vuur, niet het vereren van de as.’ Nieuwe stukken vormen de levensader van wat wij klassieke muziek noemen. En het Orchestre Phiharmonique de Radio France leidt in dat opzicht de dans in Frankrijk met tussen de twintig en dertig wereldpremières per seizoen. Die liefde voor dat repertoire voelde ik ook meteen toen we in november het Eerste Vioolconcert van John Adams deden. Dat stuk is enorm lastig, en niet alleen voor de violist, maar de musici wierpen zich er met hart en ziel op. Ze bezitten de kwaliteiten om de veeleisende wereld van de nieuwe muziek tot klinken te brengen. Daarnaast kennen ze hun klassieken. In zo’n grenzeloos universum werk ik graag.”
De afgelopen 35 jaar kende het Orchestre Philharmonique de Radio France slechts drie chef-dirigenten. De Pool Marek Janowski (1989-2000) schoolde de Fransen in de grote Duitse traditie, de Zuid-Koreaan Myung-Whun Chung (2000-2015) werkte aan de flexibiliteit van het orkest en de Fin Mikko Franck (2015-2025) bracht beide samen.
Plooibaar en nieuwsgierig
„Ik denk dat ik nog wat kleuren aan de klank kan toevoegen”, zegt Van Zweden. „Met een gezelschap zo plooibaar en nieuwsgierig als Orchestre Philharmonique de Radio France kun je ook het diepe induiken. Dan laat je tegen de gewoonte in de strijkers eens niet beginnen met een afstreek, maar een opstreek. De traditie is geen in steen gebeitelde wet, maar moet levend en beweeglijk blijven. In die zin moet een toporkest zich elke dag opnieuw willen uitvinden. Die stemming proef ik in Parijs.”
Na ruim een decennium als chef-dirigent in Amerika en Azië voelde hij weer de behoefte een orkest in Europa te leiden. „Enerzijds biedt Parijs me de komende jaren de kans om meer thuis zijn, maar ik verlangde er ook naar me opnieuw onder te dompelen in de Europese orkestcultuur. Ik merkte dat als gastdirigent bij het Concertgebouworkest, het Gewandhausorchester Leipzig of Staatkapelle Berlin. Niets ten nadele van Amerika en Azië, maar ik merk op zulke momenten dan toch hoe diep het klassieke dna in deze Europese ensembles zit, en in mezelf.”
Niettemin blijft Van Zweden in Amerika werken, als gast bij onder meer New York en Chicago. En wat hij daar heeft geleerd, brengt hij straks mee naar zijn Franse orkest. Hij liet New York kennismaken met Nederlandse muziek en brak een lans voor een jonge generatie Amerikaanse componisten. „Ik verheug me erop in het Franse repertoire te duiken – oud en nieuw.”
Hij lacht: „Dallas, Hong Kong, New York, Seoul en dan nu weer Parijs. Het is best wel een uit de hand gelopen hobby geworden, dat dirigeren.”
