Met de reggaeton sijpelt Spaans alsnog het Catalaanse klaslokaal binnen

Ze leerden elkaar kennen op een muziekschool in de Catalaanse gemeente Mataró toen ze pas drie jaar oud waren. Twintig jaar later maken Xavier Coca (24) en Oriol de Ramon (23) met hun succesvolle muziekgroep The Tyets reggaeton in, jawel, het Catalaans. „We gebruiken de Spaanse zomervibes uit Zuid-Amerika en de Cariben en mixen het met het Catalaans. De eerste keer dat we dit deden in het nummer RRHH, bleek dat een enorme hit te zijn. En toen zijn we ermee doorgegaan”, vertelt Coca in een cafeetje in het centrum van Barcelona.

De bandleden zien het Catalaans als iets om zich mee te onderscheiden. „Muziek maken gaat makkelijker in het Spaans”, zegt De Ramon, „maar het belangrijkste verschil is dat je niet alleen met artiesten uit Spanje concurreert, maar met heel Latijns-Amerika.” Dankzij hun keuze voor het Catalaans hadden de jongemannen zodoende zelfs in de pandemie genoeg mogelijkheden om door te breken, zeggen ze. „In de Catalaanse muziekindustrie is de competitie niet zo groot en kans op succes dus reëler.”

Waar het Catalaans cruciaal was voor de doorbraak van The Tyets, vormt het ook een belangrijk wapen voor politici in de regio. Nationalistische partijen in Catalonië proberen de relatief welvarende noordoostelijke regio sinds de jaren tien actief los te weken van de rest van Spanje. De eigen regiotaal speelt in die afscheidingsbeweging een sleutelrol. In de jaren dat nationalisten het regiobestuur in handen hebben, is er extra aandacht, ruimte en subsidie voor het Catalaans in de samenleving, onderwijs en kunsten.

Lees ook dit vragenstuk over de Catalaanse kwestie (2017)

Vijf jaar geleden kwam de Catalaanse onafhankelijkheidsstrijd tot een kookpunt. Nationalisten in het regioparlement en -bestuur wisten de ogen van de hele wereld op zich te richten door eenzijdig de onafhankelijkheid uit te roepen, op 27 oktober 2017. Ze gaven hiermee gevolg aan hun illegale (door het Spaanse constitutionele hof verboden) referendum, begin die maand.

De jonge ‘Republiek Catalonië’ was geen lang leven beschoren: de centrale staat in Madrid greep meteen hard in door de regio onder curatele te plaatsen. De separatistenleiders die niet op de vlucht sloegen, kregen lange celstraffen.

Reggaeton rukt op

Vijf jaar later is de Catalaanse kwestie geen wereldnieuws meer, maar ze domineert (en verlamt) nog steeds de regionale politiek. The Tyets zien hun keuze voor Catalaans echter niet als een vorm van politiek protest. „Dat is allemaal een show. De Catalaanse taal en cultuur worden gebruikt voor de onafhankelijkheidsstrijd, maar er zijn veel mensen die Catalaans spreken en niets te maken willen hebben met dat theaterspel”, zegt Coca.

Een van de redenen dat de nationalisten een eigen land bepleiten, is dat ze de Catalaanse ‘identiteit’ willen bewaren in een globaliserende wereld. Het Catalaans wordt hierin vooral bedreigd door het castellano, het Castilliaans (of Spaans) dat dankzij de populaire cultuur overal doorheen sijpelt. Bijvoorbeeld via de reggaeton, een uit Latijns-Amerika en de Cariben overgewaaid muziekgenre dat wereldwijd de hitlijsten domineert.

Ook in Catalonië is de muziek onder de jeugd razend populair, blijkt op het Placita de la Seu, een pleintje vlakbij het paleis van de regiopresident, in hartje Barcelona. Meerdere pubers die er rondhangen zijn dol op het genre, óók op de nummers van The Tyets. Daar waar in doorsnee reggaeton vooral over seks, alcohol en drugs wordt gezongen, houdt de Catalaanse band de teksten wat beschaafder, wat ook jongeren aanspreekt. „Ik kan dit gewoon luisteren waar mijn ouders of opa en oma bij zitten”, giechelt de 14-jarige Laia Garell die samen met haar vrienden op het plein zit.

„Het is natuurlijk wat anders dan Bad Bunny, waar ik graag naar luister. Maar reggaeton in het Catalaans heeft ook potentie, vooral door de beat. Die is eigenlijk in elke taal hetzelfde. Kijk maar”, zegt Markis, een leeftijdgenoot van Laia, terwijl hij zijn telefoon tevoorschijn haalt en ‘Me Porto Bonito’ van de Puertoricaanse superster opzet. Een herhalende beat, ook wel de dembow genoemd, schalt uit de speakers.

Daarna zet Markis het lied Menorca van The Tyets op, met dezelfde beat. De pubers op het plein beginnen mee te bewegen. „Dit gaat gewoon automatisch”, zegt Laia terwijl ze met haar hoofd en handen op de maat mee swingt. ,,Sona un ukelele, veiem la platja al fons [Je hoort de ukelele en we zien het strand op de achtergrond]”, zingt Markis. „Dit nummer is gewoon zomer.”

Politieke chaos

Na het illegale referendum van vijf jaar geleden is er politiek vrijwel niets veranderd in Catalonië. De Catalaanse regeringspartijen liggen onderling overhoop en ondertussen raakt een deel van de inwoners het vertrouwen in de regering en daarmee in de onafhankelijkheidsstrijd kwijt. Volgens peilingen is de steun voor een eigen staat onder de Catalanen flink afgenomen: 41 procent is nog voor, terwijl 52 procent bij Spanje wil blijven, peilde CEO, de eigen enquêteur van de Catalaanse regioregering, deze zomer.

Een van de belangrijkste gangmakers van de separatistische strijd is al jaren de Assemblea Nacional Catalana (ANC), een actiegroep die meerdere massale protestmarsen organiseerde om druk te houden op de politiek. Dolors Feliu is sinds mei president van de ANC en blikt met weemoed terug op die bewogen oktobermaand van 2017. „Het waren ontroerende dagen, omdat we toen met heel veel mensen hebben laten zien dat we streven naar onafhankelijkheid”, vertelt ze in haar kantoor in Barcelona, gekleed in wit T-shirt met daarop in zwarte letters #justice. Tegelijkertijd was het ook intens, zegt Feliu, „omdat de Spaanse staat er niet achter stond en een hele politiemacht op ons afstuurde”.

Het doel van het ANC blijft een onafhankelijk Catalonië, evenals het behoud van de Catalaanse taal. Maar Feliu ziet met lede ogen aan hoe het Spaans de samenleving insluipt. „De aanwezigheid van het Castiliaans is enorm. Het wordt steeds moeilijker om een leven in alleen het Catalaans te leiden”, legt ze uit.

Zo worden rechtszaken bijvoorbeeld in het Castiliaans gevoerd, klaagt ze. „En op scholen wordt onderwijs gegeven in Catalaans, maar omdat er veel mensen van buitenaf komen die alleen Spaans spreken, wordt soms automatisch overgeschakeld op het Spaans.” Volgens Feliu is het moeilijk een minderheidstaal ‘gezond’ te houden zonder een zeer strikte politieke wil om de taal in leven te houden.

Taalbad

Ana Losada kijkt daar als voorzitter van de ‘Vereniging voor tweetalig onderwijs in Catalonië’ heel anders tegenaan. Zelf kreeg ze op school nog de helft van de lessen in het Catalaans en de ander helft in het Spaans, maar sinds nationalisten politiek de overhand kregen veranderden ook de regels op de scholen. Onder een politiek van ‘inmersíon lingüística’ (letterlijk: linguïstische onderdompeling) werd het Catalaans leidend. Spaans wordt in dit ‘taalbad’ alleen nog gedoceerd als vreemde taal. Sommige scholen verbieden het kinderen zelfs de taal op het schoolplein te spreken. En volgens Losada’s vereniging gaan middelbare scholen zover dat ze kinderen oproepen om (Spaanstalige) reggaetonnummers in het Catalaans mee te zingen.

De dochter (14) van Losada geniet haar onderwijs in het Catalaans, thuis spreekt het gezin juist alleen Spaans. „Mijn dochter kwam als kleuter thuis en zei ineens dat de tafel niet ‘rojo’ was, maar ‘vermella’ [rood in het Catalaans, red]. Alles wat ik haar had geleerd, moest ze maar weer vergeten, zeiden ze op school. Toen werd ik boos en begon ik mijn strijd voor onderwijs in beide talen.”

Het Catalaanse onderwijssysteem noemt Losada ‘illegaal’, omdat scholen wettelijk gezien beide landstalen moeten voeren. „Als je een school binnenkomt, zie je geen borden in het Spaans. Leraren praten geen Spaans met je. Presentaties in het Spaans zijn verboden en de eindverslagen op scholen zijn altijd in het Catalaans. Ongeacht of de kinderen thuis überhaupt wel Catalaans spreken. Hun wordt verboden de moedertaal te gebruiken in de klas en dat is absurd.”

Losada noemt het onzin dat het Catalaans bedreigd wordt. „Ik denk dat nog nooit zoveel mensen Catalaans hebben gesproken. Ze willen dat onze kinderen zich uitsluitend met het Catalaans identificeren en hun moedertaal vergeten. De nationalistische bewegingen gebruiken de taal om zich weer te verenigen voor de strijd om onafhankelijkheid.”

Spanje’s hoogste rechters oordeelden in 2020 dat minstens een kwart van de lessen in het Castilliaans moet worden gegeven, maar in Catalonië wordt dat vonnis omzeild. De Catalaanse regiopresident Pere Aragonès gaf in een interview toe dat er een deal is gesloten met de Spaanse premier Sánchez. Die zou hebben beloofd geen juridische stappen te ondernemen in ruil voor parlementaire gedoogsteun van nationalistische partijen aan zijn regering. Losana is er boos over: „Er is, met andere woorden, sprake van chantage. En dit gebeurt altijd, ten koste van uiteindelijk onze kinderen die nu een achterstand lopen.”

Nieuw album

De positie van het Catalaans in de samenleving blijft zo speelbal van hogere politiek. Maar terwijl Catalaanse en Spaanse politici en actiegroepen als die van Losana en Feliu druk bezig zijn elkaar te bestrijden, gaan veel burgers een stuk ontspannener om met de kwestie. The Tyets, wier nummers inmiddels ruim 20 miljoen keer gedownload zijn, focussen zich liever op hun nieuwe album dat volgende maand uitkomt. Ze zijn net klaar met hun zomertour vol optredens in Valencia, de Balearen, en uiteraard in Catalonië. Regio’s waar ze het Catalaans spreken of in ieder geval verstaan.

„Het nieuwe album draait om de zonnige vibes. Het is een fris album”, zegt De Ramon. Coca laat een voorproefje horen van ‘Bailoteo’. De Ramon opent zingend het nummer, terwijl op de achtergrond een housebeat opkomt die overloopt in bachata. „Het is Tomorrowland gemixt met bachata uit Latijns-Amerika”, zegt hij trots.

Op de vraag of het Catalaans niet aan het verdwijnen is, knikken de jongens voorzichtig. De Ramon: „Nu overheerst het Spaans op social media, zoals TikTok en Instagram. Influencers, YouTubers en andere artiesten communiceren alleen nog maar in het Castiliaans of Engels, want zo bereik je een groter publiek.”

„We maken muziek en hebben verder niets te maken met de politieke kwesties”, zegt De Ramon terwijl hij een hap neemt van zijn croissant. Coca: „Onze generatie is, denk ik, behoorlijk teleurgesteld over alles wat er de afgelopen jaren is gebeurd in Catalonië. In de regering ligt de focus op onafhankelijkheid, maar om daar te komen moet je eerst heel veel kleine stappen nemen en écht problemen oplossen in de maatschappij. Ach, daarom noem ik het een theater.”