Diplomatieke steek tekent de verhouding tussen Macron en Scholz

Op het eerste gezicht leek er niets aan de hand, woensdagmiddag op de binnenplaats van het Élysée. Daar verwelkomde de Franse president Emmanuel Macron de Duitse bondskanselier Olaf Scholz met een lange handdruk en een glimlach voor een werklunch. Maar, anders dan Scholz’ team had aangekondigd en anders dan gebruikelijk bij dit soort bilaterale ontmoetingen, weigerde het Élysée een gezamenlijke persconferentie te organiseren.

Deze diplomatieke steek is het zoveelste teken dat de verhoudingen tussen Parijs en Berlijn verstoord zijn. Aanvankelijk zou woensdag in Parijs een ontmoeting inclusief de belangrijkste Franse en Duitse ministers plaatsvinden. Die werd vorige week plotseling afgezegd, officieel omdat een aantal Duitse ministers met vakantie zou zijn, volgens diplomaten vanwege een aantal te grote meningsverschillen tussen Scholz en Macron.

Binnen Europa vaart Duitsland een te eenzelvige koers, aldus de kritiek uit Frankrijk. Macron neemt het Scholz kwalijk dat Duitsland (net als onder meer Nederland en Zweden) zich verzet tegen een EU-breed gasprijsplafond. De Duitse regering zegt te vrezen dat een gasprijsplafond leveranciers zal doen uitwijken naar andere continenten. Duitsland, dat hoofdzakelijk draait op gas, zou met zo’n prijsplafond ook relatief duur uit zijn, terwijl kernenergieland Frankrijk er juist van zou profiteren.

De Franse president vindt ook dat Scholz zich niet solidair opstelt omdat de bondskanselier, zonder zijn Europese partners in te lichten, een binnenlands steunpakket van 200 miljard euro opzette voor burgers en bedrijven, bovenop eerdere hulppakketten à 95 miljard. Vorige week, na afloop van de EU-top, waarschuwde Macron dat Duitsland zich niet te veel moet isoleren.

Lees ook: Duitsland staat steeds meer alleen

‘Arrogant’

De Franse president is niet de enige regeringsleider die zulke zorgen uit. De Estse premier Kaja Kallas stelde vorige week op de Duitse zender ZDF dat ze hoopt dat „Duitsland begrijpt dat we 27 lidstaten zijn en als iedereen alleen aan zichzelf denkt, de gemeenschap in zijn geheel de verliezer zal zijn”. De Poolse premier Mateusz Morawiecki, routineus kritisch op Duitsland, noemde het buurland eerder „arrogant” en zei over Scholz’ miljardenpakket dat het enkel dient om „de eigen industrie te helpen”. Toenmalig premier van Italië Mario Draghi onderstreepte na aankondiging van het Duitse pakket dat „geen enkele lidstaat dit in zijn eentje kan”, zelfs niet „zij die financieel minder kwetsbaar lijken”.

De kritiek klinkt extra fel omdat Duitsland zich bijzonder afhankelijk maakte van Russisch gas, en nu, met diepe zakken, de schade voor zichzelf zoveel mogelijk probeert te beperken. De steun zou Duitse bedrijven een concurrentievoordeel opleveren.

Tussen Frankrijk en Duitsland spelen meer moeilijke dossiers. De landen zijn het oneens over de rol die kernenergie moet spelen in de energiecrisis. Terwijl kernenergie een cruciaal onderdeel is van de Franse energiemix en -filosofie, heeft de Duitse regering besloten dat in april 2023 de laatste drie Duitse kerncentrales definitief sluiten. Frankrijk zette vorige week in samenspraak met Portugal en Spanje een streep door een pijpleiding voor gas van lng-terminals op het Iberisch schiereiland, die door de Pyreneeën zou lopen en waarvan Duitsland hoopte te profiteren.

En ook op defensiegebied zijn er onenigheden. Berlijn besloot in het voorjaar 35 gevechtsvliegtuigen van Amerikaanse makelij aan te schaffen, F-35’s. Macron hamert juist op Europese soevereiniteit en vindt dat defensie-uitgaven op het continent moeten blijven. Het plan van Frankrijk, Duitsland en Spanje om zelf nieuwe gevechtsvliegtuigen te ontwikkelen, raakte in het slop.

Diepere angst

Maar volgens analisten speelt in Frankrijk ook een diepere angst, namelijk dat Duitsland meer naar het oosten begint te kijken en wegloopt van de van oudsher belangrijke Frans-Duitse as. Historicus Jacques-Pierre Gougeon schreef deze week in Le Monde dat omdat de EU zich oostwaarts uitbreidt, „het centrum van Europa” zich oostwaarts verplaatst en Duitsland in het midden komt te liggen. Frankrijk blijft over aan de westzijde, na de Brexit ook nog zonder het VK, en vreest daardoor aan betekenis te verliezen.

Duitsland, en ook Olaf Scholz, heeft sinds de uitbraak van de oorlog in Oekraïne meer oog voor de belangen van buren aan oostelijke zijde. Scholz besprak zijn visie op Europa niet toevallig bij een lezing in augustus aan de universiteit van Praag. Maar Scholz moet zijn rol in Europa nog vinden. Soms lijkt hij ervan uit te gaan dat hij de autoriteit van zijn voorganger Angela Merkel heeft geërfd en diplomatieke finesses kan overslaan. „Scholz is als een olifant in de Europese porseleinkast”, oordeelde de Frankfurter Allgemeine Zeitung.

Andere experts zeggen dat Macron de meningsverschillen dramatiseert om Duitsland in beweging te krijgen. Helemaal kansloos is die aanpak niet: ondanks zijn eerdere verzet stemde Scholz er afgelopen donderdag toch mee in om verder te werken aan een mogelijk prijsplafond voor de gasmarkt.

Na de drie uur durende ontmoeting in het bijzijn van ambtenaren en aansluitend een gesprek onder vier ogen, schreef Scholz op Twitter dat het gesprek in Parijs „goed en belangrijk” was geweest. Volgens Duitse media zijn er plannen gemaakt voor het Europese gevechtsvliegtuig. Macron zwijgt vooralsnog over de bijeenkomst – de president betreurde woensdag op Twitter enkel de dood van kunstschilder Pierre Soulages.